1.8.3 Динамикалық биіктіктер
Бір теңдестірілген жазықтыққа тиісті нүктелердің нормаль биіктіктеріндегі айырмашылық, үлкен гидротехникалық үймереттер құрылысымен байланысты болатын, кейбір есептерде биіктіктерді қолдану ыңғайсыздығына әкеп соғуы мүмкін. Нормаль биіктіктердің және ортометриялық биіктіктердің бұл кемшілігі, бір теңдестірілген жазықтықтың барлық нүктелерінде тең болатын, динамикалық биіктіктерді енгізу арқылы жоғалады. Бұл үшін еркін түсу, 450 ендігіне сәйкес келетін қалыпты γ45 – үдеуін қолданады және В нүктесінің динамикалық биіктігін келесі формуламен есептейді.
(1.23)
Динамикалық биіктіктерді нормальді биіктіктерге түзету енгізу арқылы есептейді
(1.24)
700 ендігі үшін динамиканың және нормальді биіктіктер айырмашылығы γ45-γт=2см/с3 және Нγ=1000м болғанда 2м жуық.
Динамикалық биіктіктер сызықтық шамада өрнектелмейді және оның геометриялық мағынасы жоқ. Олар материалдық нүктенің бастапқы теңдестірілген жазықтықтан берілген нүкте арқылы өтетін жазықтыққа, Жердің ауырлық өрісінде қорғалу үшін қажетті жасалатын жұмысты сипаттайды.
1.9 Астрономды және астрономды–гравиметриялық нивелирлеу туралы түсінік
Жердің нақты фигурасын зерделеу үшін, сонымен қатар Жердің физикалық бетінде өлшенген бұрыштарды және сызықтар ұзындықтарын референц-эллипсоидқа редуцивтеу үшін геодезиялық биіктіктерді білу қажет. Геодезиялық биіктік нүктенің геоидтан (квазигеоидтан) жоғары жатқан биіктігі және биіктік аномалиясының қосындысы болып табылатынын атап өтейік. Өлшенген биіктікті геометриялық нивелирлеу арқылы, ал биіктік аномалиясын берілген нүктедегі тіктеуіш сызығының ауытқуы құрамдастарының белгілі шамалары арқылы анықтайды. Биіктік аномалиясы астрономды және астрономды –гравиметриялық нивелирлеумен анықталуы мүмкін.
Астрономды нивелирлеу пункттардың астрономдық және геодезиялық координаталарын қолдануға негізделген. Астрономдық нивелирлеуді геоид профилін кез-келген азимут бойынша анықтау үшін қолдануға болады. Қарапайым түрде түсіну үшін меридиан бойымен биіктік аномалиясының анықтамасын қарастырайық.
M, N,…..K
нүктелерінде тіктеуіш сызықтарының
,
(геоид
беті М нүктесінде референц-эллипсоид
бетімен сәйкес келеді) тең болатын,
қатысты ауытқулары
белгілі
болсын. К нүктесіндегі геоид биіктігн
анықтау керек.
1.8 суретте Mm, Nn, Kk қалың сызықтарымен нормальдің референц-эллипсоидқа қарай бағыты көрсетілген, m, n,k нүктелері арқылы өтетін жұқа сызықтар мен тіктеуіш сызықтары белгіленген. Шексіз жақын нүктелер үшін, бірнеше бұрыштық секунд шамасына жететін, аз болғанда, былай жазуға болады
(1.25)
Сонда К нүктесінде геоидтың эллипсоидтан биіктігі
(1.26)
1.8-сурет - Астрономдық нивелирлеу
Астрономды нивелирлеудің бастапқы нүктесінде геоид беті референц-эллипсоид бетімен сәйкес келмеген жағдайда, формула келесі түрде болады
(1.27)
Астрономдық нивелирлеу – Жердің фигурасын анықтаудың күрделі тәсілі. Астрономдық нивелирлеудің формуласы геодезиялық тордың әрбір нүктесінде тіктеуіш сызықтарының ауытқулары белгілі болған кезде ғана іске асады.
Астрономды және геодезиялық координаттар (астрономды-геодезиялық пункттар) анықталатын, геодезиялық тор пункттарының арасындағы нақты қашықтық 70-100км ге тең.осы пунктттар арасындағы тіктеуіш ауытқуларының интерполяциялау төмен дәлдік нәтижесін береді. Астрономды-геодезиялық пункттар арасында жататын нүктелер үшін тіктеуіш ауытқуларын дәл интерполяциялау мақсатымен гравиметриялық түсіріс нәтижелерін қолданады. Бұл жағдайда сирек астрономды-геодезиялық пункттар арасындағы тіктеуіш ауытқулары жағдайында кез келген жиілікпен анықталуы мүмкін.