4. Бастапқы геодезиялық даталарды орнату

Геодезиялық координаталар және геодезиялық азимут референц-эллипсоидтың бетіне жатады, яғни, беті геоидқа ең жақын болып келетін, жарты осьтері анықталған және оның Жер ішінде сәйкесінше орналасқан эллипсоидқа қатысты.

Эллипсоидтың Жер ішінде бағдарлануы геодезиялық тордың бастапқы пунктының геодезиялық координаталарымен анықталатын, алғашқы геодезиялық даталарды орнатумен орындалады.

В₀ ендігі, L₀ бойлығы, геодезиялық азимут А₀ және эллипсоид жазықтығының үстіндегі Н₀ биіктігі бастапқы геодезиялық даталар деп аталады және келесі өрнектерден анықталады:

(1.6)

мәндері тек астрономиялық бақылаулардан анықталады;

қалыпты биіктік -геометриялық нивелирлеу нәтижелерінен;

-тіктеуіш сызығының ауытқуларының құрамалары және -эллипсоидтың жоғары жатқан квазигеоидтың биіктігі астрономдық - геодезиялық және гравиметриялық өлшеулер нәтижесінен анықталады.

1.4-сурет - Бір бастапқы пункт бойынша референц-эллипсоидты бағдарлау

Бастапқы геодезиялық даталар референц-эллипсоидтың Жер ішіндегі қалпын (бағдарын) анықтайды.

Геодезиялық даталарды орнату кезінде қажетті шарт болып референц эллипсоид бетінің және геоид (квазигеоид) бетінің геометриялық жақын болуы табылады.

Эллипсоидтың бағдарлануы бір немесе бірнеше астрономдық-геодезиялық пункттарда жасалуы мүмкін.

Астрономиялық берілгендер бойынша бір нүктеде геоидқа қатысты эллипсоидты бағдарлау келесіден тұрады.

Бастапқы пункттағы астрономиялық ендік, бойлық және азимут геодезиялық ендікке, бойлыққа және азимутқа тең деп алынады (1.4-сурет), яғни:

(1.7)

Квазигеоидтың элипсоидтан биіктігін нольге тең деп алады. Басқаша айтқанда бастапқы пункттың қалыпты биіктігін оның референц-эллипсоидтан жоғары жатқан биіктігіне тең деп алады.

Мұндай бағдарлау көптеген мемлекеттерде қолданылған. Осындай бағдарлаудың геометриялық мағынасы: бастапқы пунктта тіктеуіш сызығының бағыты референц - эллипсоидтқа түсірілген нормаль бағытымен сәйкес келеді, және бастапқы пунктта эллипсоид беті квазигеоид бетіне тиеді. Астрономиялық және геодезиялық азимуттардың теңдігі геодезиялық және астрономиялық меридиандардың М нүктесінде жазықтықтарының қосылғанын білдіреді.

Көрсетілген шарттар орындалған кезде квазигеоидқа (геоидқа) қатысты эллипсиод орны анықталады. Эллипсодтың кіші осі және экватор жазықтығы сәйкесінше Жердің айналу осіне және жер экваторының жазықтығына параллель болады. Бірақ референц - эллипсоидтың мұндай бағдарлануы кезінде оның квазигеод бетінен үлкен шамаларға ауытқуы мүмкін. Бұл ауытқулар тіктеуіш сызығының ауытқу шамаларына байланысты болады.

Үлкен ауданда эллипсодты бағдарлау үшін бірнеше астрономдық-геодезиялық пункттар, сонымен қатар гравиметриялық өлшеулердің нәтижелері қолданылады.

Бағдарлау тіктеуіш сызығының ауытқуларының квадраттарының қосындысының минимумы және квазигеоидтың эллипсоидтан жоғарлауының квадраттарының қосындысының минимумы шартында орындалады.

Красовский эллипсоидының бағдарлануы КСРО-ның кең астрономдық - геодезиялық пункттары бойынша орындалған. Красовский эллипсоидының өлшемдерін және бағдарлануын анықтау бойынша жұмыстар 1942 жылдары аяқталған. Сондықтан қатысты жазықтық Красовский эллипсоидының жазықтығы болып табылатын, ал координаттық жазықтықтар ретінде осы эллипсоидтың жазықтығы және Пулков обсерваториясының геодезиялық меридианның жазықтығы болатын, геодезиялық координаталар жүйесі 1942 жылы координаталар жүйесі деп аталады.

1942ж. дейін КСРО - да геодезиялық өлшеулер негізінен Пулково және Свобоненсктік координаталар жүйелерінде Бессель эллипсоидының өлшемдерімен өңделген.