7. Қыл сызықты торды түзету

Түзетпе көру дүрбісінің қыл сызықты торы қиылысуының вертикаль сызығы горизонталь оське перпендикуляр емес болған жағдайда жүргізіледі. Өйткені, қыл сызықты тордағы әрбір нүкте горизонталь бұрыштарды немесе вертикальді сызықтарды өлшеу үшін қажет болады.

Тексеру:

1. Аспап штативтің үстіне орнатылып, мұқиятты түрде нивелирленеді

2. Қыл сызықты тордың қиылысуын шамамен 50 м қашықтықта орналасқан, нақты көрінетін А нүктесіне бағыттау қажет.

3. Содан кейін, вертикаль дөңгелектің бекітуші және микрометрлік бұрандаларын қолданып, көру дүрбісін вертикаль ось бойынша айналдыра отырып, бұл нүктенің қыл сызықты тордың вертикаль сызығы бойынша қалайша жылжитының бақылау қажет.

4. Егер нүкте қатаң вертикаль бойынша жылжыса онда қыл сызықты тордың вертикаль сызығы горизонталь оське перпендикуляр жазықтықта жатыр және бұл жағдайда түзету қажет емес.

5. Бірақ, егер де көру дүрбісін вертикаль бағытта жылжытқан кезде нүкте вертикаль сызықтан басқа бағытқа жылжып кетсе онда келесі түзетпені орындау керек.

Түзетпе:

1. Қыл сызықты торды түзету бөлігінің қақпағын сағат тіліне қарсы бағытта бұрап, ашу қажет.

2. Бұрайтын аспаптың көмегімен барлық төрт бекітпе бұранда босатылады. Содан кейін, окулярлық секцияны А' нүктесі вертикаль сызықтың үстінде орналасатындай етіп бұрау керек. Түзетпе аяқталғаннан кейін төрт бұранданы қайтадан орнына бұрау қажет.

3. Тексермені қайта орындап көргенде, А нүктесі қыл сызықты тордың вертикаль сызығы бойымен қозғалатын болса, онда аспапты одан әрі түзету қажет емес.

7. Аспаптың коллимациялық қателігі

Аспаптың коллимациялық қателігін анықтау – бақылау сызығының және аспаптың горизонталь осінің перпендикулярлығын қамтамасыз ету үшін қажет.

Тексеру:

1. Аспапты екі бағытқа 50 – 60 м шолу болатындай етіп штативтің үсті-не орналастырады.

2. Содан кейін, аспапты цилиндірлік деңгей бойынша мұқиятты түрде нивелирлеу қажет.

3. Шамамен 50 м қашықтықта орналасқан А нүктесіне бағытталу қажет

4. Вертикаль дөңгелектің бекіту бұрандасын босатып, көру дүрбісі қара-ма – қарсы бағытқа қарайтындай етіп, горизонталь ось бойынша 180˚ бұрылады.

5. А нүктесі орналасқан қашықтықтағы В нүктесіне бағытталып верти-каль дөңгелектің бекіту бұрандасын бұрау керек.

6. Горизонталь дөңгелектің бекіту бұрандасын босатып, көру дүрбісі вертикалдық ось бойынша 180˚ бұрылады. А нүктесін тағы да бір рет белгілеп вертикаль дөңгелектің бекіту бұрандасын бұрау қажет.

7. Вертикаль дөңгелектің тек қана бекіту бұрандасын босатып, тағы да аспапты вертикаль осі бойынша 180˚ бұрып, алдыңғы В нүктесімен сәйкес келетіндей етіп, С нүктесін белгілеу керек.

8. Егер В мен С нүктелері сәйкес келмесе онда түзетпе жүргізіледі.

Түзетпе:

1. Қыл сызықты торды түзету бөлігінің қақпағы ашылады.

2. В мен С нүктелерінің аралығында, С нүктесінен В және С нүктелері-нің арақашықтығының 1/4 бөлігіне тең қашықтықта D нүктесін табу керек. Ол тексерме кезінде көру дүрбісі екі рет бұрылғандықтан, В мен С нүктелерінің арасындағы көрінетін қателік нақты қателіктен төрт есе көп болуымен байланысты.

3. Түзетпе сымымен сол және оң түзетпе бұрандаларын қыл сызықты тордың вертикаль сызығы D нүктесімен сәйкес келетіндей етіп жөндеу қажет. Түзетпе аяқталғаннан кейін тексермені қайталанады. Егер В мен С нүктелері сәйкес келетін болса, онда түзетпені әрі қарай жүргізу қажет емес. Басқа жағдайда түзетпені қайталау қажет.

Ескерту: алдымен қыл сызықты тордың вертикаль сызығы жылжуы керек жақтағы түзетпе бұрандасы бірнеше айналымға бұралып босатылады. Содан кейін, қарама – қарсы жақтағы түзетпе бұрандасы сонша айналымдар санына бұралады. Нәтижесінде түзетпе бұрандаларының тартылысы бұрынғыдай қалыпта қалады. Бұранда босатылуы кезінде сағат тіліне қарсы бағытта бұралады, ал қысылу кезінде сағат тілі бағытымен бұралады және мұны ақырын және ұқыпты істеу қажет.