38.Каверномер және профилимер көмегіменқандай мәселелерді шешеді.

Ковернометрия деп бұрғылау ұңғымасының орташа диаметрін өлшеуді айтады жалпы алғанда, ұңғыманың іс жүзіндегі диаметрі бұрғы қашауының диаматріне тең емес.Осал таужыныстарын(мәселен, қазба көмір)уату барысында ұңғыма диаметрі кесімді(номинальды)диаметрден d_н асып кетеді.Мұның себебі ұңғымада осал таужыныстардың лықсуынан қуыстар пайда болады. Қуыстар ұңғыманы бұрғылау барысында саздың шайылуынан сазды қабаттарда да пайда болады ұңғыманың диаметрінің кесімді диаметрдек кішірюі коллектор қабаттарда болады.Өзінің өтімділігі жоғары болуына байланысты оларды бұрғылау ертіндісі басылып қалады.Кеуек диаметрлері аз болғандықтан қабатқа бұрғылау ертіндісінің тек сұйығы ғана енеді,ал саз болса ұңғыма қабырғасына жабысып, сазды қабықша құрайды,ал ол ұңғыманың диаметрін кішірейтеді.

Ұңғыма диаметрін білу-техникалық және геологиялық мәселелерді шешуге аса қажетті.Мәселен ұңғымаға шегендеу құбырын дұрыс орнату үшін ұңғыманың диаметрін білу қажет. Сонымен қатар,шегендеу құбырын бекітуге қажетті цемент мөлшерін есептеу үшін немесе каротаж жұмыстарын жүргізу үшін қажетті ұңғымалық аспаптарды таңдауда мұндай мәлімет аса қажет.

Ұңғыма диаметрін өлшейтін аспапты ковернометрия деп атайды.Олар құрылымы жағынан әр түрлі болады:иінтіректі,шырақты,басқарылатын және басқарылмайтын болып бөлінеді. Ковернометияның қайбір түрі болмасын,оның құрамында ұңғыма қабырғасы бойымен жылжып қадағалайтын механизм бар. Осы механизмнің орналасқан жерін электр тізбегінің кедергісін өзгерту арқылы,электр сигналына айналдыратын арнайы түрлендіуші механизмі бар.

Профилиметрия деп ұңғыманың бір көлденең қимасында бірнеше диаметрін өлшеуді айтады. Мұндай өлшеудің қажеттілігі ұңғыманың қимасы барлық уақытта дөңгелек пішінді болмайды.Саз,құмайтас басқада осал таужыныстарды бұрғылау барысында,еңіс ұңғыманың жоғары бүйірі жағынан «астауша»пайда болуы ықтимал,яғни диаметрі бұрғылау қашауынан кіші бұрғылау құбырлары ұңғыма қабырғасында шұңқыр,яғни «астауша»жасайды.Мұндай «астаушаларды»ұңғымалық аспапты жоғары көтергенде каротаждық кабелдің де жасауы ықтимал.

«астаушалар» бұрғылау снарядын немесе ұңғымалық аспапты жоғары көтергенде,оларды ұстап қалуы мүмкін. Шегенделген ұңғыма қимасының өзгерісі қысымның әртекті әсерінен немесе шегендеу құбырының қысылуынын да болады.

Профилиметрия барысынды екі қос иінтірек көмегімен екі өзара перпендикуляр диаметр өлшенеді.Иінтіректердің әр біреуі ұңғымалық аспап қорабынан иінтіректің ауытқуына пропорционал электр сигналын туындататын реостатты (немесе индуктивті) түрлендіргішпен басқарылады.

39.Ұңғыманың техникалық жағдайларын бақылауда қолданылатын, қандай әдістер түрлерін білесіз? ҰҒЗ əдісінің өciп дамуымен катар, жер бетінде (ұңғыма ернеуінде) тipкeyшi геофизикалық аспаптар мен құралдар, ұңғыма бойымен аспаптарды жоғары-төмен көтеріп-түсіретін қондырғылар да шығарыла бастады. Алғашқыда, потенциометр атты қарапайым аспап көмегімен ұңғыма бойымен аралығы 0,5-1 м сайын өлшеулер жүргізілетін болса, 1932 жылдан бастап жартылай автоматты түрде

(кейіннен толық автоматты) жыныстардың көрінерлік кедергісі мен меншікті поляризациялық потенциалдарын диаграммаға жазатын арнаулы тipкeyшi аппараттар құрастырылды. 1950 жылдан бастап өнеркəсіпте ұңғыманы геофизиялық əдістермен зерттеуге арналған геофизикалық лабораториялар іске қосылып, көптеген өлшеу жəне өңдеу жұмыстары автоматтандырылды. Қазірде, ҰҒЗ-зерттеуі толық автоматтандырылған лабораториялық кешендермен жабдықталып, тіркеу npoцeci сандық түрде жүргізіледі. Алынған мағлұматтарды өңдеу процесі бірден сол лабораториялық кешенде жүргізіліп, нəтижелері жедел талданады.

40.Каротаж әдістері қандай белгілері бойынша бөлінеді? Бұл бөлімде əр түрлі физикалық өрістерде

қолданатын əдістер біріккен: - АК (акустикалық каротаж) – ұңғыма қабырғаларында серпімді

толқындардың əлсіреуі жəне таралу жылдамдығының өзгерісін өлшейді; - МӨК магниттік өтімділік каротаж; - термокаротаж – ұңғыма қабырғаларындағы тау жыныстарының жылулық қасиетінің өзгерісін (температуралық немесе жылулық кедергісі) өлшейді; - механикалық каротаж (немесе өтімділікті өлшейтін каротаж) – бұрғылау кезінде ұңғыма оқпанының əрбір метрінің өтімділігін өлшейді; - газды каротаж – бұрғылау кезінде ұңғыма бетіне шығатын, яғни бұрғылау сұйықтығының құрамындағы көмірсутекті өлшеу.