8.Инфляция мәні, өзгерісі, салдары, түрлері, және ұсыныс шоктары. Тұрақтану саясаты.

Инфляция-елдегі жалпы бағалар деңгійінің ұзақ және тұрақты өсуі. Осыдан тауар мен қызметтің барлық түріне баға өспейді: бірқатар тауар түрлері өзгермейді, тіпті төмендеуі мүмкін. Инф-да жалпы немесе орташа баға деігейі өседі. Инф-ның ішкі және сыртқы себептері бар. Ішкі:

-тұтыну тауарларын өндіретін салалардың өндіріс құралдар өндіретін салаларға қарағанда артта қалуы;

-мемл-к бюджет тапшылығы;

-экономиканың циклдік дамуының көрінісі болатын микро макродеңгейдегісәйкессіздіктер;

-сыртқы судадағы мемлекет монополиясы;

-салықтарды, несие пайыздарының жоғары болуы

Сыртқы себептер:

-Әлемдңк құрылымдық дағдарыстар,яғни шикізаттық, энергетикалық, азық-түліктік, т.б.

-ұлттық валютаның шетел валюталарына айырбасталуы.

Инф-я деңгейі мына формуламен есептеледі:

π= ,

π-инфляция деңгейі, Р0 – базалық жылдағы бағалардың орташа деңгейі.Инф-я түрлері:

1. Эк-ны мемлекеттік реттеудің дәрежесіне байл.

Ашық – нарықтық экономикаға тән еркін баға кезіндегі әрекет ететін инф.

Жасырын-қатаң мемлекеттік реттеу кезіндегі әрекет етеді.

2. Бағалардың өсу қарқнына қарай:

Тұрақты-жылдық қарқыны 10% -ға дейін болатын и

Секірмелі- жылдық қарқыны 20-200%-ға дейін болатын инф. Ол м.млекетте қаржы-несие саясатының күрделі қателіктері туралы мәлімет береді.

Гиперинфляция- жылдық қарқыны 200% дан артық. Немесе айлық қарқыны 50% дан асатын инф.

3.Алдын-алаболжау дәрежесіне қарай:

Күтілетін- инф. Әсерінен болатын жоғалтулардыңалдын алуға немесе азайтуға мүмкіндік береді.

Күтілмеген- инф. Нақты табыстардың төмендеуіне және несие беруші мен алушының арасында табыстардың қайта бөлінуіне әкеледі.

4.инф-ны тудыратын факторларға байл.:

Сұраныс инф-сы- жиынтық сұраныстың жиынтық ұсыныстан артық болғандағы инф. ол заңи және жеке тұлғалардың ақша массасының өсуімен байланысты өнімге, тауарларға және қызметтерге сұранымның өсуінің салдары болып табылады;

Шығындар инф-сы- өнім бірлігіне кететін орташа шығындардың артуынан пайда болатын инф. шаруашылық жүргізші субьектілердің еңбекке ақы төлеуге, кредиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелердің көбеюіне, тұтынатын шикізатқа, материалдарға бағаның, қызметтер көрсетуге тарифтердің өсуіне жұмсалатын шығындардың көбеюі инфляцияны тудырады.

Шығындар инф-сы Сұраныс инф-сы

Инфляцияның тигізетін әлеуметтік-экономикалық салдарларын мынадан көруге болады :

1. Инф. Нарықтық механизмді бұзады, ьағалар нарық субьектісінің нағаз қажеттілігін және оның динамикасын көрсете алмайды.

2. Инф. Экономикада тиімділіктердің қайта блінуіне әкеледі: кейбір топтар одан көп, кейбірі аз зардап шегеді.

3. Инф. Жағд-да шынайы кірістер мен тұрғындар жағдайы нашарлайды.

4. Инф. Инвестициялық шішім қабылдағанда белгісіздікті күшейтеді.

5. халық-ң,шаруашылық субьекті-рі-ң ақшалай жинақ-ры-ң ж/е мемл-к бюджет қараж-ң құнсыздануы;

6. баға-ң әркелкі өсуі нәтижесінде өнеркәсіп сала-рындағы пайда нормасы-ң теңсіздігі-ң артуы ж/е ұдайы өндіріс процесіндегі теңсіздіктің орын алуы;жұмыссыздық-ң өсуі

7. ;халық шаруашылығына деген инвестиция-ң қысқаруы;амортизациялық қор-р-ң құнсыздануы.

Жиынтық ұсыныс жағынан ботаны шоктар- бұл фирманың қалыптастыратын бағалары мен тауарлар өндірісінң шығындарын қозғайтын экономикалық жағдайдың күрт өзгеруі. Оған мысалы, астықты құртатын шөл, кәсіподақтық күрестің активизациясы, халықаралық мұнай картелінің ұйымы т.б. бола алады. Бұлар ұсыныс шоктарының мысалдары болып табылады, себебі, олар қндіріс шығындары мен бағалардың күрт қсуіне алып келеді.

Қысқа мерзімдік жиынтық ұсыныс қисығы жоғары қарай жылжиды/ ұсыныс жағынан туындайтын шоктар өндірістің табиғи деңгейінің төмендеуін де туғызуы мүмкін, оның нәтижесінде жиынтық ұсыныс қисығы солға қарай жылжиды. Егер жиынтық сұраныс тұрақты болып қалса, А нүктесінен В нүктесіне ауысуы орын алады. Бағалар деңгейі өседі, ал өнім шығару табиғи деңгейден төмендейді.

P

LRAS

B SRAS2

SRAS1

A AD

Y

Оы мәселені шешудің 2 бағыты бар:

1. Тұрақты жиынтық сұранысты ұстап қалу, бұл кезде қнім шығару мен жұмысбастылық деңгейлері табиғи деңгейден тқмен болады. Бірақ біраз уақыттан кейін олар өздерінің бұрынғы деіңгейлеріне қайтып келеді.

2. Ө нім шығарудың табиғи деңгейін жылдам қалпына келтіру үшін жиынтық сұранысты жоғарылату керек. Егер жиынтық сұраныстың өсуі жиынтық ұсыныстың шоктарының өлшемімен сәйкес келсе, онда А нүктесінен С нүктесіне ауысу орын алады.ірақ мұның ккемшілігі – болашақта бағалардың біршама жоғары деңгейде сақталуы.

Тұрақтандыру саясаты – кез келген мемлекет үкіметі өз алдына қоятын маңызды 1ші ретті мақсаттардың бірі. Осы мәлені шешуде үкіметтің негізгі инструменттері ақша-несие саясаты және бюджет-салық саясаты болып табылады. Тұрақтандыру саясаты – бұл өндіріс пен жұмысбастылық көлемдерін табиғи деңгейде сақтап қалу бойынша мемлекеттік саясаты. Ақша ұсынысы жиынтық сұранысқа қатты әсерін тигізетіндіктен, ақша саясаты тұрақтандыру саясатының маңызды компоненті болып табылады.