Шығындардың негізгі компонеттері, негізгі макроэкономикалық тепе-теңдік
Негізгі макроэкономикалық тепе-теңдік табыс пен шығынның теңдігін көрсетеді. Y=C+I+G+NX; Макроэкономикалық талдауларда басқа да тепе-теңдіктер пайдаланылады.Инвестицтя мен қор жинағының тепе-теңдігін төмендегідей көрсетуге болады. Талдауды жеңілдету үшін жабық экономиканы қарастырамыз. Бұл экономикада мемлекет секторы жоқ деп жорамалдаймыз, демек салық та жоқ болады. Онда шығын бойынша: ЖҰӨ=Тұтыну+ Инвестиция;Табыс бойынша:ЖҰӨ=Қор жинағы + Тұтыну; Жалпы өнімді өндіруге кететін щығындар мен табыс бір-біріне тең болғандықтан ,формулаларды теңестіреміз, сонда төмендегі теңдеуді аламыз.C+I=S+C немесе I=S; Бұл қарапайым тепе-теңдік мемлекет пен шет мемлекетті енгізгеннен соң күрделеніле түседі.Жиынтық қор жинағы үш құрауыштан тұрады.
Sp=Sp+Sg+Sr; Жеке қор жинағы Sp төмендегідей бейнеленген: Sp=( Y+TR+N-T)-C; Мұндағы: Y- табыс сомасы, TR – трансферттер; N- мемлекеттік қарыз бойынша пайыз мөлшерлемесі,T-салық және C- тұтыну;Мемлекеттің қор жинағы Sg төмендегідей бейнеленген. Sg=(T-TR-N)-G; Sg>0 болса, онда бюджет артықшылығы болады, ал Sg<0 болса, онда бюджет тапшыдығы болады.Sr=IM-X немесе Sr=-NxS=Sp+Sg+Sr=(Y+TR+N-T)-C+(T-TR-N)-G+(-NX)=Y-C-G-NX ; S=I;
Жабық экономикадағы макроэкономикалық тепе-теңдік:
Жалпы
макроэкономикалық тепе -теңдік:
У=С+I+G+
(1)
Жабық экономикадағы тепе-теңдік: У=С+I+G (2)
Яғни, мұнда - таза экспорт болғандықтан теңдікке кірмейді,себебі -экспорт, шет мемлекет пен осы елдің экономикасын байланыстырушы б.т.
(2) тепе-теңдікке сәйкес экономикада өндірілген өнімнің бір бөлігі үйшаруашылықтарымен тұтынылады, бір бөлігі фирма мен үй шар/мен инвестицияларға қолданылады тағы бір бөлігін үкімет қоғамдық қажеттіліктерге қолдану үшін сатып алады. Яғни,бұл тепе-теңдік АD –жиынтық суранысы мен сәйкес келеді. График түрінде көрсетсек,
А нүктесінде бастапқы тепе теңдік У=С+I+G формуласындағы элементтер табысқа ж/е өндірілген өнімге тура пропорционал б.т., яғни егер G↑→ Р↑→У↑→ AD бұдан біз жаңа макроэкономикалық В тепе/теңдік нүктесін аламыз, яғни AD қисығының↑→ жылжығанын байқаймыз. Егер G↓ онда AD қисығы↓ → жылжиды. G↓ → Р↓ → Y↓ → AD ↓ Содан жаңа С тепе/теңдік шығады. Тура осындай жағдай қалған элементтерге де қатысты, яғни бәрі тура пропорционал болғандықтан жоғарыда келтірілген мысал осы С жәнеІ/ге қатысты.
Шығындардың негізгі компонеттері
Жабық экономикада шығындар 3-ке бөлінеді: тұтыну, инвестиция, мемелекеттік шығындар. Ал ашық экономикада өндірілген өнімнің бір бөлігі мемлекеттің ішінде сатылатын болса, екінші бөлігі экспортқа шетелге сату үшін шығарылады. Осыны ескере отырып, ашық экономикада өндірілген тауарға кеткен шығындарды төрт компонентке бөліп қарастыруға болады:
1)
отандық тауар мен қызметті тұтыну
;
2)
отандық тауар мен қызметтерге кеткен
инвестициялық шығындар
3)
отандық тауар мен қызметтерді мемлекеттік
сатып алу
4) отандық тауар мен қызметтердің экспорты EX
Яғни. Есептеу келесі формула арқылы беріледі:
Y=
Осы формуланы ашып көрсетейік. Тұтыну шығындары бұл шетел және отандық тауарлар мен қызметтерге кеткен тұтыну шығындарының срмасы. Ал инвестицияның жалпы мөлшері отандық тауардар мен қызметтерге кеткен инвестициялық шығындар мен шетел тауарлары және қызметтеріне кеткен инвестициялық шығындар сомасын білдіреді. Мемлекеттік сатып алудың жалпы мөлшері бұл отандық тауралар мен қызметтердің мемлекеттік сатып алуы мен шетел тауарлары мен қызметтерін мемлекеттік сатып алуының сомасын білдіреді. Яғни:
C=
+
I=
+
G=
+
Жоғарыда ЖҰӨ есептеу формуласына қойсақ, онда:
Y= (C- )+ (I- )+ (G- )+ EX
Түрлендірсек:
Y=
C+I+G+EX- (
),
( ) – бұл шетел тауарлары мен қызметтерге кеткен шығын, яғни импор.
Экспорт пен импорттың айырымы таза экспортты береді:
NX= EX-IM, сонда Y= C+I+G+NX (ЖҰӨ есептеу)
Бұл теңдеу отандық өнімге кеткен шығындар, ішкі шығындар мен таза экспорттың байланысын көрсетеді:
NX= Y-(C+I+G).
Егер өндірілген өнім ішкі шығындардан асса, онда елімізайыоһрманы экспорттайды(+NX). Ал егер өндірілген қнім ішкі шығындарды жаппайтын болса, онда еліміз айырманы импорттайды(-NX).