11. Ақшаға сұраныс үлгісінің теоретикалық және графикалық түсіндірілімі.

Ақшаға деген сұраныс шынайы нақты ақшаға деген сұранысты білдіреді. Ол мына формуламен анықталады: , . Мұндағы М номиналды ақша мөлшері, Р баға деңгейі, ақшаның нақты қалдықтары. Ақшаға сұранысты екі түрлі теория бойынша түсіндіруге болады. Олар Классикалық және Кейнс тоериялары. Классикалық теория бойынша ақша сұранысына әсер ететін негізгі фактор ол табыс. Классиктер ақшаға сұранысты оның сандық теориясы негізінде   түсіндіреді. Ақшаның сандық теориясы ақшаға сұранысты мына өрнек арқылы анықтайды:

                                             MV = PY,

Яғни табыс өскен сайын ақшаға деген сұраныс өседі Y .

Ал Кейнс теориясы бойынша ақшаға деген сұранысқа әсер ететін негізгі фактор ол пайыз койылымы (r). пайыз койылымы бұл ақшаның иррационалды бағасы немесе баламалы баға. r және арасындығы байланыс кері. r немесе керісінше. Себебі пайыз қойылымы өскен сайын адамдар депозитке ақшаларын салады да ақшаға сұранысы азаяды, банкте ақша ұстау тиімді. Ал егер пайыз төмендесе адамдар банктен ақшаларын алады ақшаға сұраныс өседі. Адамдар басқа баламалы салымдарды іздейді. Кейнс теориясы бойынша ақшаға деген сұраныс:

r

Ақша сұранысы қисығының өзгеруіне ісер ететін факторларды екі топқа жіктейміз. Олар пайыздық және пайыздық емес. Егер болса, орнынан жылжиды. Ал r ғана өзгерсе қисық бойымен жылжиды.

Кейнс қолма қол ақшаны ұстау үшін үш мотивтің бар екенін айтты. Олар:

1. Трансакциондық мотив ағымдағы операцияларды жүргізі үшін оларға қолма қол ақша керек

2. Сақтандыру мотиві болашақта күтілмеген операцияларды шешу үшін

3. Спекулятивті пайданы максимизацилау үшін керекті ақшаға сұраныс. Мысалы бағалы қағаздарды алып сатумен айналысу үшін.

11. Ақшаға ұсыныс үлгісінің теоретикалық және графикалық түсіндірілімі. Ақша базасы және ақша массасы, мультипликаторлар.

Ақша ұсынысы  (М^s) - банктен тыс айналымдағы ақша көлемі. Ол қолма-қол ақша С) мен  экономикалық агенттер талап еткенге дейінгі   депозиттерден құралады (D).  Немесе оны М₁ агрегаты деп қарастыруға болады.

М^s = C + D

Банктер депозиттерінің бір бөлігін ғана резерв түрінде сақтайды, ал қалған бөлігін қарыз беру үшін және активті операциялар үшін пайдаланады. Басқа қаржылық институттармен салыстырғанда, банктің ақша ұсынысын өсіру мүмкіндігі бар. Несие мультипликаторы – коммерциялық банктер жүйесі шеңберіндегі төлем құралдарының эмиссиялық үрдісі.

         Қосымша ақша ұсынысының жалпы түрі жаңа депозит пайда болуының нәтижесінде туындайды.

М^S=  1 / rr

мұндағы rr – банк;

                D – алғашқы салым;

                1/rr –  банк мультипликаторы немесе депозиттік мультипликатор.

Орталық банк ең алдымен ақша базасын  реттейді. Өйткені елдегі ақша массасы ақша базасының көлеміне байланысты болады. Ақша базасы банк жүйесінен тыс қолма-қол ақша (С) мен Орталық банкте сақталатын коммерциялық банктердің резервтерінен (R) құралады.

 МВ = С + R,

мұндағы МВ – ақша базасы;

                 С – қолма-қол ақша;

                 R – резервтер.

Ақша ұсынысының жалпы үлгісіне ақша мультипликаторы да кіреді.

Ақша мультипликаторы (m) – ақша ұсынысының ақша базасына қатынасы:

m  = M^s/MB = M^s = mхMB.

 

Ақша мультипликаторы – ақша базасы бір бірлікке өскенде, ақша ұсынысының қалай өзгеретіндігін көрсетеді.

         Ақша мультипликаторын қолма-қол ақша депозиттерінің депозит коэффициентіне (cr) және депозиттерді резервтеу нормасына (rr) қатынасы арқылы де анықтауға болады.

 m= M^s/MB=C+D/C+R

 Егер өрнектің алымын да бөлімін де D-ға бөлсек,  онда

m = cr + 1,   мұнда cr = C/D; rr = R/D

                                            cr + rr

         сr -  депозит коэффициенті,  оның шамасы халықтың қолма-қол ақша мен депозитті қандай пропорцияда бөлетініне байланысты.

         rr – резервке салынған банктік салымдардың үлес салмағы. Оның шамасы Орталық банк тағайындаған міндетті резерв нормасына және коммерциялық банктердің артық резервтеріне байланысты. Демек ақша ұсынысын төмендегідей жазуға болады.

M^s = cr + 1 / cr + rr х MB,   M^s= mхМВ.

 Осыған байланысты ақша ұсынысына мультипликативті әсер ететін ақша базасын және  тиімділігі жоғары ақшалар деп атайды. Ақша ұсынысының графигі:

r

       

  Сонымен елдегі ақша көлемі мына жағдайларда өседі, егер:

- ақша базасы өссе;

- міндетті резерв нормасы төмендесе;

- коммерциялық банктердің артық резервтері қысқарса;

- халықтың жалпы қаржысындағы қолма-қол ақшаның үлес салмағы азайса.

11. Ақша нарығының үлгісі, нақты ақша ұсынысы. Теоретикалық және графикалық түсіндірілімі.

Ақша нарығының үлгісі ақша ұсынысы мен сұранысының теңесуінен пайда болады. Ақша нарығындағы тепе-теңдік – бұл ұсынылатын ақша көлемі және жеке тұлғалар мен кәсіпкерлер қолдарында ұстағысы келетін ақша көлеміе сұраныстың теңесуі. Ақша рыногындағы тепе-теңдік Ұлттық банктің қызметіне байланысты. Ақша ұсынысының қисығы (Ms) тік сызық түрінде болады. Бұл Ұлттық банк ақша ұсынысын бақылау мақсатында пайыз мөлшерлемесінің өзгерісіне қарамастан оның көлемін тұрақты деңгейде сақтауға тырысуында.

r

L M қисығы ақша нарығындағы тепе-теңдікті көрсетеді. LM қисығының графигі-ақша ұсынысының (M^S) белгілі бір мөлшерінде ақша нарығындағы тепе-теңдікке сәйкес келетін пайыз мөлшерлемесі мен жиынтық сұраныстың арасындағы байланысты көрсетеді.

LM қисығының теңдеуі:LM=M/P=L(r,y)

Ақша нарығына әсер ететін негізгі факторлар:

Ақша несие саясатын реттеу құралдары:

Эмиссия немесе ақша массасын өзгерту

Қайта қаржыландыру

Міндетті резерв нормасы

Ашық нарықтағы операциялар (жанама құрал болып табылады)

LM қисығының жылжуы және ақша мөлшерінің өзгеруі Ақша ұсынысының М ұлғаюы LM қисығын оңға жылжытады. Табыс Y өседі, ал пайыз мөлшерлемесі r төмендейді. Баға деңгейінің Р₁-ден Р₂-ге төмендеуі ақша ұсынысының нақты мәнін төмендетеді, ал графикте LM қисығының солға жылжытуымен бейнеленген.

M^S↑→R↓→I↑→Y↑→YD↑→C↑.