13.Экономикалық ресурстар. Экономикалық теориядағы ресурастардың сиректігі және шектеулілік мәселесі.

Өндіріс процесінде ресурстар пайдаланылады. Ресурстар –материалдық және рухани игіліктер мен қызметтерді жасау процесінде пайдаланылуы мүмкін түрлі өндіріс элементтерінің жиынтығы. Ресурстардың бес түрін ажыратуға болады:

1.Табиғи ресурстар –бұл адамның тіршілік етуінің табиғи жағдайларының барлық жиынтығының бір бөлігі, өндіріс процесінде пайдаланылатын қоршаған ортаның ең маңызды құрамдас бөліктері (топырақ, су ресурстары, пайдалы қазбалар);

2.Еңбек ресурстары –еңбекке жарамды жастағы халық, жұмыс күшіне ие адамдар;

3.Өндіріс құралдары (машиналар, жабдықдыр) және қоғам өндірістік процес үшін бөлетін ақшалай қаражат түріндегі капитал;

4.Ақпараттық ресурстар –автоматтандырылған өндірістің қызмет етуіне және оны компьютерлік техника көмегімен басқару үшін қажетті мәліметтер;

5.Кәсіпкерлік қабілет –басқа ресурстардың барлығын игіліктер мен қызметтер жасау мақсатында үйлестіру мен құрамдастыру бойынша әрекет түрінде көрінген адамдар капиталының айрықша түрі.

Ресурстардың абсолютті жәнее салыстырмалы шектеулігі ажыратылып жүр. Абсолютті шектеулік ретінде өндірістік ресурстардың қоғам мүшелерінің барлық қажеттіліктерін бір мезгілде қанағаттандыруға жетіспеушілігін айтады. Егер қажеттіліктер шеңберін тарылтса, онда қажеттіліктердің абсолюттік шектеулігі салыстырмалы болады, өйткені кажеттіліктердің шектеулі шеңбері үшін ресурстар салыстырмалы түрде шексіз болмақ. Өндіріс процесінде ресурстар адамдардың қажеттіліктеріне бейімделеді, игіліктердің жасалуы жүзеге асады. Ресурстар өндіріс факторлары, өнім жасау факторлары ретінде көрінеді. Әрбір адамның өндірілуіне қажетті өзінің факторлар жиынтығы бар. Факторлар былай жіктеледі:

1. Өндіріс процесінде жүзеге асатын еңбекке деген қабілеттіліг бар адам ресурстары;

2. Табиғи ресурстар және адамдардың бүкіл қызметінің нәтижесінде өзгеретін, олардан жасалатын материалдар еңбек заттары ретінде көрінеді;

3. Адамдар олар арқылы еңбек процесінде заттарға әсер ететін еңбек қызметінің жинақталған ресурстары (еңбек құралдары, жабдықтар) еңбек құралдары ретінде көрінеді.

14.Негізгі және айналмалы капитал. Негізгі капиталдың тозуы.

Капиталдың әр түрлі элементтерінің айналымы бірдей жүрмейді. Капиталдық құнның айналымдағы әр қилы функцияларына сәйкес, капитал негізгі және айналмалы болып бөлінеді.

Негізгі капиталға еңбек құралдарының құны жатады, айналмалыға еңбек заттарының және жұмысшы күшінің төлем құндары жатады. Капиталдың осы бөлшектерінің айналымының айырмашылықтары, өндіргіш капиталдың құнның әр элементтерінің жасалынатын өнімге өзінің құнын алмастыруының әдістерінің әр түрлі болуымен байланысты болады.

Негізгі капитал-бұл өндіріс процесіне тұтас қатынасатын, бірақ өз құнын өнімге бір-бірте ауыстырып, меншік иесіне ақшалай формада бірте-бірте қайтып оралатын капитал.

Айналмалы капитал-өндіргіш капиталдың бір бөлігі болып табылады; оның құны,оны тұтыну процесінде толығынан өнімге ауысып, әрбір ауыспалы айналым актісінің соңында ақшалай формада тұтас қайтады.

Негізгі капитал материалдық және моральдық жағынан тозады.

Материалдық тозу: негізгі капиталдың элементтері физикалық тұрғыдан қызмет етуге жарамсыз болып қалуы.

Материалдық тозу мынадай жағдайларда орын алады:

• жұмыс кезеңінде капиталдың қызмет ету процесінде

• табиғат күштерінің әсерімен жұмыссыз қалған кезеңде

• техникалық-өндірістік-тұтыну құнның жойылуы

• құндық-құнның жаңа өнімге көшуі

Моральдық тозу-бұл негізгі капиталдың, еңбек құралдарының құнының төмендеуінің нәтижесінде, н/е олардың өнімділігінен жоғары өнімді еңбек құралдарының пайда болуына байланысты, құнның бағалығының жойылуы.

Моральдық тозудың екі түрі болады:

• еңбек өнімділігінің өсуіне сәйкес берілген еңбек құралдары арзандау, аз құнмен ұдайы өндіріледі.

• құны бұрынғыдай машиналар өндіріледі,бірақ техникалық жағынан жетілуі, өнімділігі, рентаблділігі жоғары болады.