69.Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті қолдау шаралары (эссе).

Кез келген ел үшін шағын және орта бизнесті дамыту проблемасы ең бір өзекті мәселе. Бұл қосымша жұмыс орындарын құруға жағдай жасайды, қаржы нарығын жандандырады, бәсекелестікке қабілетті орта қалыптастырады, халықтың сатып алу қабілетін арттырады, сондай-ақ ірі бизнестің одан әрі даму мүмкіндігін кеңейтеді.

Әлемнің көптеген елдеріндегі сияқты біздің Қазақстанда да жаңа идеялардың қайнар көзі іспеттес кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру ісіне  айрықша маңыз беріліп келеді. Бүгінде шағын және орта бизнес тек қана кәсіпкерліктің кең өрістеуіне жол ашып отырған жоқ, ол сонымен бірге шағын және орта қала­лардың дамуына негіз қалап отырғанын да айтқан жөн.

Экономиканың құрылымдық қайта құруларында оның көріністерін жазбай тануға болады: кәсіпкерлердің нарықтық таңдау жасауына мүмкіндік мол, қосымша жұмыс орындарын ашуға да оңтайлы, жұмсалған шығындардың қайтарымы да тез, тұтынушылар сұранысына да жедел бейімделіп кетуге болады.

Шағын бизнес нарықты тауарлар мен қызметтермен молықтыруға жағдай жа­сайды. Салалық және аумақтық моно­полизм қармағына түсіп қалмайды. Ең бастысы – бәсекелестік деңгейін арттыруға жол ашады.

Сондай-ақ, шағын кәсіпкерлік халықты жұмысқа орналастыру саласында да ерекше әлеуетке ие, өндіріске қосымша жұмыс күштерін тартуға да оң ықпал етеді. Ірі өндіріс орындарында оралым­сыздық салдарынан мұндай мүмкіндік бола бермейді. Бір жағынан техноло­гиялық ерекшеліктер де үлкен кәсіпорын­дардың мүмкіндігін шектейді.

Кәсіпкерлікті дамытуға мемлекет айрықша мүдделі. Өйткені, осы арқылы қаншама түйінді проблемалардың шешімін табуға болады. Соның ішінде жұмыспен қамту, әсіресе, жастарға жұмыс тауып беру мәселесі шешімін тез табады. Іс жүзіндегі шағын кәсіпорындарда жаңадан жұмыс орындарын құру арқылы және халықтың өз бетінше әрекет етуін кеңейту арқылы мыңдаған адамды жұмыспен қамтуға мүмкіндік туадыҚазіргі таңда Қазақстандағы шағын кәсіпкерлік саласында 1,5 миллионнан астам адам еңбек етеді. Осыншама адамның отбасында, әулетінде қаншама жан бар. Кәсіпкерліктің дамуына жүргізілген талдаулар бұл саланың елдегі тұрақтылыққа оң ықпал жасап отырғанын айғақтайды. Әйтсе де, шағын кәсіпкерлік саласында өндірілетін өнімдерден гөрі сауда-саттық-делдалдық қызмет түрлері­нің үлес салмағы көп екенін де айту керек. Соның салдарынан шағын бизнес тарапынан түсетін салықтық түсімдер жалпы алғанда 10 пайыздан аспай жатыр.

Біздің елімізде кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы Негізгі Заңда – Қазақ­стан Республикасының Конституция­сында көрініс тапқан. Әркім кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқықты, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызметке пайдалана алады. Мемлекет кәсіпкерлік қызметтің еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғауды, қолдауды қамтамасыз етеді.

Қазақстандағы шағын және орта бизнесті қолдау тұрғысындағы проблема­лардың маңыздылығын ескерген мемле­кетіміз бірқатар доктриналық сипаттағы құжаттарды әзірлеп, жүзеге асыруға ұйытқы болды.

 “Қазақстан-2030” Стратегиясының логикалық жалғасы іспетті “Индус­триялық даму” басымдығын әйгілеген “2003-2015 жылдарға арналған индус­триялық-инновациялық даму Страте­гиясы” өмірге келді. Осы құжатта мемлекет қызметінің осы сала бойынша негізгі және концептуалдық бағыттары кеңінен қарастырылған. Дәл уақытты белгілей отырып, мемлекеттің ресурста­рын нақты іске шоғырландыруға мүм­кіндік беріп отырған Стратегия Қазақ­станның дамуына жаңа серпіліс әкелді.

Алдағы 9 жылда Қазақстан Респуб­ликасындағы шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдаудың нақты және тиімді үлгісі жасалды. Стратегияны әзірлеу барысында шетелдік тәжірибелер кеңінен зерттелді. Осы заманғы болжам жасау, қауіптің алдын алу мен болдырмау шара­лары тегіс електен өткізілді. Респуб­ликадағы шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдауды жүзеге асырудың негізгі бағыттары бірқатар заңдарда көрініс тапқан. Атап айтқанда, 1992 жылғы 4 шілдедегі “Шағын кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы”, 1997 жылғы 19 маусымдағы “Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы” және ”Жеке кәсіпкерлік туралы” Қазақстан Респуб­ликасының Заңдары мен 1999 жылғы 15 қарашадағы ”Қазақстан Республикасы­ның табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау және шағын бизнесті қолдау жөніндегі мәселелер” деп аталатын Үкімет қаулысында шағын кәсіпкерлікке қатысты негізгі қағидаттық тұжырымдар тегіс бекітілген.

Кәсіпкерлікті дамытуға бағыт­талған негізгі мемлекеттік сая­саттың бағыттары 2004-2007 жылдарға арналған шағын бизнесті қолдау мен дамыту туралы Мемлекеттік бағ­дарламада барынша көрініс тапқан. Бұл бағдарламаны жасау барысында шетелдік тәжірибеге арқа сүйелді, осы заманғы болжам жасау және шағын бизнесті дамы­туды анықтау мен бағалау әдістемелері қолданылды. Қазақстанда жасалған нақты бағдарламалардың мақсаттары мен міндеттері және оларды шешу жолдары ескерілді. Бағдарлама “Қазақстан-2030” Стратегиясының құрамдас бөлігі ретінде қарастырылды. Шағын және орта бизнесті қолдаудың мемлекеттік тұрғыда атқарылуға тиісті мыңсан шаруасы осы бағдарламада барынша нақтыланды. Бағдарламаның мақсаты – шағын және орта бизнесті дамыту саласында мемлекет алдында тұрған міндеттерді мейлінше айқын және дәл анықтау. Оларды шешудің негізгі жолдары да мүмкін­дігінше кеңінен қарастырылған.

Шағын және орта бизнесті қолдау мен дамытуға қатысты мемлекеттік органдар атқаруға тиісті міндеттерді Мемлекет бас­шысы жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында саралап белгілеп берді.

Қазақстан Республикасы Президен­тінің 2006 жылғы 1 наурыздағы “Қазақ­станның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы” деп аталатын Жолдауында мынандай негізгі бағыттар айқындалды.