64. Қазақстан Республикасының экономикалық өсу факторларына талдау жасау (эссе).

Экономикалық өсу деп халықтың санының өсу шапшаңдығының нақты ұлттық табысының өсу шапшаңдығының артық болуына әкелетін,ұлттық экономиканың дамуы деп түсіндіріледі. Басқаша айтқанда, жылдан-жылға ЖҰӨ-нің сандық өсуіне сапалық өсудің сәйкес келуін айтамыз.

Қазақстанда халықтың әл-ауқатын көтеру және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету – экономикалық өсудің негізгі түпкі мақсаттары болып табылады. Қазақстандық экономикалық өсудің негізгі мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарлауы болып табылады, осының құрамы:

1. Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. Бұл мақсатқа жетуді ұлттық табыстың жан басына шаққанда келетін өсу шапшаңдығы көрсетеді.

2. Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты ЖҰӨ немесе ҰТ (ұлттық табыс) көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан осы мақсатқа жету дәрежесін бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы қысқарғанына, жұмыскерлер мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы ұзақтығына назар аудару керек.

3. ҰТ халықтың әр топтарының арасында бөлінуін жақсарту.

4. Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып,түрлерін көбейту.

Ал, Экономикалық өсудің факторлары деп - өндірістің нақты көлемінің көбею масштабын белгілейтін құбылыстар мен процестер белгілейтін өсудің тиімділігі мен сапасының жоғарлауы мүмкіндіктерін айтады.

Қазақстанда факторлардың экономикалық өсуге әсер етуне байланысты тікелей және жанама деп бөлінеді. Тікелей факторларға экономикалық өсудің физикалық мүмкіндігін белгілейтіндер жатады. Жанамаға осы мүмкіндіктердің ақиқатқа айналдыратын факторлар жатады.

Тікелейді бес негізгі факторлар құрайды, олар жиынтық өндіріс пен ұсыныстың динамикасын тікелей белгілейді:

 еңбек ресурстары санының көбеюі және сапасының жоғарылауы;

 негізгі капитал көлемінің өсуі және сапалық құрамының жақсартуы;

 өндіріс технологиясы мен ұйымдастырылуының жетілдірілуі;

 шаруашылық айналымына тартылған өндіріс ресурстарының саны мен сапасының өсуі;

 қоғамдағы кәсіпкерлік қабілетінің өсуі.

Жанамалар құрамына мынадай ұсыныс факторлары жатады:нарықтың монополиялану дәрежесінің төмендеуі, пайдаға салынатын салықтың азаюы, несие алу мүмкіндіктерінің көбеюі және т.б. жанамаларға сұраныс пен бөлу факторлары да жатады.

Экономикалық өсуге әсер ететін бөлу факторлары:

 өндірістік ресурстардың салалар, кәсіпорындар және елдегі аймақтар бойынша нақты аллокациясы;

 қоғамда орнын алып отырған табыстарды шаруашылық жүргізуші субектілер арасында бөлу тәртібі;

Бұл факторлар экономикалық жүйенің өсу қабілетіне және оның тиімділігіне әсер етеді.

Экономикалық өсу потенцияалын жүзеге асыруда табыстарды бөлу тәртібі де маңызды рөл атқарады. Ол осы қызметін тек жұмысшыларды еңбек өнімділігін арттыруға ынталандырған болса атқарады. Басқа сөзбен айтқанда, экономикалық потенциалдың мүмкін қарқынмен өсуі үшін өндіріс факторларының меншік иелеріне табысының өсу шапшаңдығы олардың өнімділігінің өсу шапшаңдығына тең болуы қажет.

Теориялық жағынан экономикалық өсудің негізгі 3 типі болады: экстенсивтік, интенсивтік және аралас.

Экономикалық өсудің экстенсивтік типінде, материалдық игіліктер мен қызметтер көлемінің молаюы ұсыныстың тікелей факторларының көпшілігін қолдану арқылы жүреді: жұмысқерлерді, еңбек құралдарын, жерді, шикізатты. Отын-қуат ресурстарын және т.б. Экстенсивтік өсуде өндірістің нақты көлемінің өсу қарқыны мен оны жасауға жұмсалған жиынтық шығындардың өсу қарқынының арасындағы пропорциялар тұрақты болып сақталады.

Экономикалық өсудің интенсивті типі керісінше сипатталады - өндірістің кеңеюі өсудің тікелей факторлары сапасының жетілдірілуі арқылы жүзеге асырылады: прогресивтік технологияларды қолдану, жоғары квалификациясы мен жоғары еңбек өнімділігі бар жұмысшы күшін пайдалану арқылы және т.б. Осы жағдайда өндірістің нақты көлемінің өсу қарқыны нақты жиынтық шығындарын өзгеру қарқынынан артық болып отырады.

Аралас экономикалық өсудің типі – жаңа техника мен технология жетістіктеріне және қосымша өндіріс факторларына негізделген экономикалық өсу.

Экономикалық өсудің экстенсивті факторлары:

1. Бар технологияны сақтай отырып инвестиция көлемін өсіру;

2. Жұмыспен қамтуды өсіру;

3. Тұтынылатын шикізат материалдар және басқа да айналым капиталдар көлемін өсіру.

Экономикалық өсудің интенсивті факторлары:

1. жетілдірілген ғылыми-техникалық жаңалықтар;

2. негізгі және айналым қорларын тиімді пайдалану;

3. шаруашылық қызмет тиімділігін ұйымдастыру арқылы өсіру.