46. Жетілмеген бәсеке жағдайындағы нарықтық құрылымның типтері.

Жетілмеген бәсекелес нарықта әр түрлі тауарлар мен қызметтер өндіретін немесе сататын көптеген фирмалар нарықтағы үлестері үшін бірі-бірімен бәсекеге түседі. Бұл нарықтың негізгі ерекшеліктері: әр түрлі тауарлар мен қызметтер ұсынылады; өндірушілер мен сатушылардың саны көп; салаға кіруге кедергілер жоқ; фирмалар өнім көлемі мен баға туралы шешім қабылдағанда бір-бірімен санаспайды. Әр түрлі, бірі-бірінен ерекше тауарлар ұсынатын фирмалар нарықта азды-көпті билік орнатады. Сонымен қатар монополиялардың ұсынатын тауарлары қаншама ерекше болғанымен, бірін-бірі алмастыра алады. Сондықтан осы нарықта ұсынылатын тауарларға сұраныстың икемділігі жоғары болады. Жетілмеген бәсекелес нарық таза бәсекелес нарық пен моно-полиялық нарықтарға қарағанда күнделікті өмірде жиі кездеседі. Сон-дықтан жетілмеген нарықтағы монополистердің өнім көлемі мен баға туралы қабылдайтын шешімдерін талдау мен түсінудің маңызы зор. Жетілмеген бәсеке нарығы ұлттық экономика деңгейінде өте сирек кздеседі. Көп жағдайда жетілмеген бәсеке нарығын жергілікті нарықтардан кездестіруге болады. Жақын алмастырушысы жоқ тауарлар мен қызметтер де өте сирек кездеседі. Жетілмеген бәсеке нарығы ,таза бәсекелі нарық сияқты шекті жағдайға жатады. Монополияның түрлері оның пайда болу себептеріне байланысты.

Жетілмеген бәсеке қандай да тауарлар мен қызмет түрін өндірудегі ерекше өндірушінің пайда болуы. Жетілмеген бәсекенің бірнеше түрлері бар: монополия, олигополия, монополистік бәсеке.

Нарық үлгілерінің сипаты

	Жетілген бәсеке	Жетілмеген бәсеке
	Таза бәсеке	Монополистік бәсеке	Олигополия	Таза монополия
Анықтамасы	Нарықта сатушы формалардың саны көп бір-тектес тауар, бірде бір фирма бағаға ықпалын жүргізе алмайды	Нарықта сату-шылардың саны көп, тауарлары әртектес	Нарықта бірнеше ірі фирмалар билік жүргі-зеді. (егерде екеу болса дуополия)	Нарықта бір ғана сатушы билік жүргізеді, бағаға ықпалы өте күшті
Фирмалардың саны	Өте көп	Көп	Бірнеше	Бірғана
Тауардың түрі	Біртектес	Әртектес	Жеке дара	Алмастыратыны жоқ біртектес
Бағаға бақылау	Болмайды	Орташа	Орташа	Мемлекет тара-пынан бақылау болады.
Салаға кіруге кедергілер	Ешқандай қиыншылық жоқ	Ешқандай қиыншығы жоқ	Салаға кіруге кейбір қиын-шылықтар болады	Кіру өте қиын
Бағалық бәсеке	Болмайды	Өте жоғары деңгейде болады	Орташа деңгейде болады.	Болмайды

Монополия – ерекше тауардың бір ғана сатушысы, монопсопия – тауарды бір ғана сатып алушының болуы. Сипатына және пайда болу себептеріне байланысты монополияны бөлуге болады:

1. Табиғи монополия – сирек кездесетін және өндірілмейтін өндіріс факторына биіктеу жағдайында пайда болады (тұтынушыларға – су отын, энергия қуатын, газ беру және т.б. фирмалар).

2. Жасанды монополия - фирмалардың бірігу және келісу нәтижесінде пайда болады.

3. Кездейсоқ монополия - өз шеңберіндегі тұтынушылардың сұраныстының ұсыныстан уақытша артуы жағдайында пайда болады.

Монополияның пайда болуының басты себебі- өндірістің және капиталдың шоғырлануы.

Шоғырланудың бағыттары

Көлденең Тікелей Диверсификация