19.Нарық: мәні, анықтау белгілері, негізгі қызметтері.
Нарық дегеніміз тауар өндірушілер мен сатып алушылардың арасындағы экономикалық қатынастар жиынтығы.
Нарық:
Сату және сатып алу жағынан ұсыныс пен сұраныс арасындағы өзара қатынасты қалыптастырады;
Экономиканы ұйымдастыру жағынан шаруашылықты қалыптастырудың қоғамдық нысанын көрсетеді.
Нарыққа қатысушылар жағынан шаруашылық субъектілері арасындағы қоғамдық байланысты қалыптастырады.
Нарықтың қызметтері:
Ақпараттық қызмет нарық субъектілерін өндірістің қоғамдық қажетті шығындары туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді. Бұл қызмет: 1) тауарлыр мен қызметтердің бағасына байланысты 2) Несиелердің пайыздық мөлшеріне байланысты.
Делдалдық қызмет тауар иелері өндірушілер мен тұтынушылар арасында сату және сатып алу процесін жүзеге асырады.
Баға белгілеу қызметі қоғамдық қажетті шығындарға қажеттіліктер мен өндірістің өзгеруін реттейтін құн мен баға арасындағы байланысты қалыптастырады.
Реттеуші қызмет бағаға тікелей әсер ететін сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынасты реттеуге негізделеді.
Сауықтырушы қызмет бәсекелестік негізінде нарық субъектілерін бөледі және тиімді кәсіпорындардың жұмысын жасап, тиімділігі аз кәсіпорындардың нарықтан шығуын қарастырады.
20.Ұдайы өндіріс теориясы. Ұдайы өндіріс типтері.
Өндіріс - бұл қоғам дамуына қажет материалдық игіліктер мен қызметтер жасау мақсатымен табиғат заттарына адамның ықпал ету процесі. Бұл процестің дамуы ұзақ мерзімді қамтиды жабайы өнімдер өндіруден өте күрделі техникалық жүйелер, өзгерістерге икемді кешендер, есептеу машиналар өндірісіне дайын. Өндіріс процесінде игіліктер мен қызметтер жасау тәсілдері және түрлері өзгеріп қоймайды, осымен бірге адамның өзінің өнегелілігі дамып жетіле түседі. Ұдайы өндіріс процесі кезінде капитал тоқтаусыз қозғалыста болады, және мына схема бойынша айналыс жасайды: өндіріс заттарын сатып алу-- өндіріс процессі ---- өндірілген товарларды өткізу. Бұл айналыс қайта-қайта қайталанып капитал айналысын құрайды. Ұдайы өндіріс өнеркәсіптік капиталды пайдалану негізінде жүреді. Осы процесте өнеркәсіп капиталы үш функционалдық форма алады. Ұдайы өндірістік процесті, осыған қатынасатын өнеркәсіптік капиталдың функционалдық формаларының өзгеруі бағытынан қарасақ, оны A - T ... O ... T1- A1 A - Т ... Бұл мынадай заңды сатылардан тұрады: мынадай түрде бейнелеуге болады: Өндіріс факторлары нарығында тауар формасын алған өндіріс факторларына ақша капиталы жұмсалады. Ұдайы өндіріс процесінде әлемдік шаруашылықтың дамуымен, өндіріс құралдары мен тұтыну заттарының артық бөлігі соған бағытталатын, экономикалық ресурстар сарқылып алынатын сыртқы орта (халықаралық сауда) үлкен роль атқарады . Өндіріс процесінің тұрақты қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Ұдайы өндірістің типтері
жай өндіріс ұлғаймалы өндіріс.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Ұлғаймалы өндірістің түрлері:
Экстенсивті өндіріс - факторлардың сан жағынан молаюы арқылы дамиды.
Интенсивті өндіріс – техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде дамиды.
Аралас - өндіріс факторлардың сан жағынан молаюы және техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде дамиды.
Кеңейтілген ұдайы өндіріс - тұрақты түрде ауқымы өсіп отыратын, материалдық игіліктер мен қызметкердің өндірістегі белгілі-бір пропорциясы сақталып отыратын, яғни қоғамдық өнім бөліктері: өндіріс құралдары мен жұмыс күші, сондай-ақ өндіріс құралдары өндірісі мен тұтыну заттары арасындағы тепе-теңдік сақталатын, өндіріс процесі. Қоғамдық өндірістің әрекет етуінің маңызды көрсеткіші оның тиімділігі. Бұл көрсеткіш өндіріс нәтижелерінің оның шығындарына қатынасымен анықталады.