I. Текстәр көдллһн.

Күүнә төрлһн – оньдин ончта йовдл. Кезәнә мана өвкнр көвүн төрхлә, байр кеҗ, һаза һарад , бууһас деегшән хаһад, зәңгләд байр кедг бәәҗ. Өөрднр көвүн төрхлә, нәр кеһәд, йөрәдг бәәсмн. Күүкн төрхлә, дала шууга татдмн биш. Көвүн эс гиҗ күүкн төрхлә,мана өвкнр әдләр эңкрлҗ өскдг бәәсмн. Юңгад гихлә, көвүн күн тохминнь нер дуудулх, күүкн болхла, хәрд һарад, талдан уңг-тохмла бат залһлда бәрҗ болх гиҗ тоолгддмн.

1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.

1.2. Текстд нер өгтн

1.3. Зул – нас авдг өдр. Зул өдрлә мадн цуһар деерән нег нас немҗ авнавидн. Зулын өмн өдрмүдт хурлд одад, насан утдулх кергтә. Зул өдрлә онһц кеһәд, цаһан өвсәр һол кеҗ, көвңгәр ораҗ тоснд ивтрәх кергтә. Өрк-бүлин күүнә тооһар, насарн, деернь нег нас немҗ, негдүлҗ, күн болһнд нерәдҗ зулын һол онһцд хатхх кергтә. Зулан өргҗ, шүтҗ, әдс авч, насан утдулдмн. Үлгүрнь, бичкн күүкн долата болхла, энүнд нерәдәд нәәмн цаһан өвснә бүчр негдүләд, көвңгәр ораһад, һол белдгднә. Зулын өмн өдрмүдт төрсн нилх күүкдт бас җил тоолад, деернь нег нас немх кергтә.

1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.

Күүнә төрлһн , ончта йовдл. Көвүн төрхлә, байр кедг бәәҗ, йөрәдг бәәсмн, тохминнь нер дуудулх,

II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн ах хойрин күр.

Менд мини ахБадма..

Менд мини дү .

Бадма , ямаран бәәнәч?

Гем уга бәәнәв

Кезәнәс нааран ирәд угач.Сурhульчн ямаран болҗана?

Гем уга.

Амрлhнд ирхвч?

Ирхв,күләҗә

Бидн чамаг санад бәәвүдн , шулуhар ир.Чамаг мана эк бас күләҗәнә.

Йир сән , удлго ирхв.

III. Келвр тогталһн.

Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.

Дән – цусн уңта Эн хальмг үлгүр чик, күүнлә ноолдхмн , керлдхмн биш. Керлдән ноолдан болна, өшәтн болна.

IV. Деформированн зәңгс чиклтн.

1) Мини эцк сөөднь Баргиг тәвнә.

2) Ар үзгәс серүн салькн көдлв,

3) Хар үүләр теңгр бүркгдв.

4) Үдин хөөн хойр часла сурһульчнр школдан одх.

5) Нег дәкҗ малын хашад арат орв.

V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн. “ Ухан зөөр хойр” гидг тууль.

Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.Нег дәкҗ өвгн көвүдтән келнә:”Би ода көгшрҗәнәв,тадна негнтн өрк-бүлән толhалх зөвтә.Таднас кен ухата болчкад,зөөртә болна, тернь өрк-бүлән толhалх.Тадн ода ухан-зөөр хойан үзүлтн.Ууhн көвүн алтн билцгтә hаран үзүләд”Мини зөөр эн. Зөөртә күн ухата” гинә. Хойрдгч көвүн алтн мисхл хатхмрта бүшмүдән өмсәд “Намаг эн бүшмүдән өмсхлә, цуг әмтн зөөртәhим медх. Зөөртә күн ухата гинә. Эцкнь толhаhан зәәләд , кесгтән дун угаhар бәәҗәhәд” Нә, ода чи зөөрән үзүл гиҗ бичкн көвүндән келнә..”Нанд мини ахд бәәснлә әдл алтн билцг уга, наадк ахдм бәәсн алтар хатхсн бүшмүдлә өдл бүшмүд уга. Нанд көдлмш кеҗ чаддг хойр hар бәәнә, зөргтә халун зүркн бәәнә”гиҗ бичкн көвүн келнә.

“Көдлмш кеҗ чаддг хойр hарас, зөргтә халун зүркнәс талдан байн зөөр уга,Тиим күүнд ухан чигн бәәдмн.Өрк-бүлин толhач чи болхмч.”гиҗ эцкнь көвүдтән закв январь 2013

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

11 – вариант

I. Текстәр көдллһн.

Хальмг күн оньдин зөв эргҗ һарх зөвтә. Юңгад гихлә, хальмг литәр күүнә җирһлин хаалһ өмәрән йовҗ, хәрү эргҗ хаалһан эклдмн гиҗ тоолгдна. Тегәд зөв эргх кергтә. Терүнәс көлтә, хол хаалһд һарад йовхларн,зөв эргҗ ирдмн. Хүрм һарад йохвларн, зөв эргҗ ирдмн. Кү сәәһән хәәхлә, гертәснь һархларн бас буру эргүлҗ сүл хаалһднь йовулдмн биш. Тегәд хальмгуд кезән кезәнәс авн зөв эрглһнә авъясан хадһла юмн.

1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.

1.2. Текстд нер өгтн

1.3. Зул – нас авдг өдр. Зул өдрлә мадн цуһар деерән нег нас немҗ авнавидн. Зулын өмн өдрмүдт хурлд одад, насан утдулх кергтә. Зул өдрлә онһц кеһәд, цаһан өвсәр һол кеҗ, көвңгәр ораҗ тоснд ивтрәх кергтә. Өрк-бүлин күүнә тооһар, насарн, деернь нег нас немҗ, негдүлҗ, күн болһнд нерәдҗ зулын һол онһцд хатхх кергтә. Зулан өргҗ, шүтҗ, әдс авч, насан утдулдмн. Үлгүрнь, бичкн күүкн долата болхла, энүнд нерәдәд нәәмн цаһан өвснә бүчр негдүләд, көвңгәр ораһад, һол белдгднә. Зулын өмн өдрмүдт төрсн нилх күүкдт бас җил тоолад, деернь нег нас немх кергтә.

1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.

Зөв эргҗ һарх зөвтә, җирһлин хаалһ өмәрән йовҗ, зөв эргх кергтә,зөв эргҗ ирдмн,. Кү сәәһән хәәхлә ,буру эргүлҗ сүл хаалһднь йовулдмн биш.

II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн эгч хойрин күр.

Менд мини эгч Байрта..

Менд мини дү күүкн .

Байрта , ямаран бәәнәч?

Гем уга бәәнәв

Кезәнәс нааран ирәд угач.Сурhульчн ямаран болҗана?

Гем уга.

Амрлhнд ирхвч?

Ирхв,күләҗә

Бидн чамаг санад бәәвүдн , шулуhар ир.Чамаг мана эк бас күләҗәнә.

Йир сән , удлго ирхв.Белг авч ирхв.

III. Келвр тогталһн.

Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.

Күн күүнә төлә ичдг. Нег дәкч автобуст көгш эмгн орҗ ирв. Дала баҺчуд сууна, күн орм өгхш. Би ичәд орман огүв.