I. Текстәр көдллһн.

“Аавиннь әмдд – кү тань” гиҗ хальмг улс келцхәнә. Мана өвкнр уңг-тохман, долан үйән сәәнәр меддг бәәсмн. Юңгад гихлә үйәс үйд цәәлһҗ келгдҗ йовсмн. Эннь бас учрта. Цаһан яста улс үйән сәәнәр медҗ, цааранднь чигн тохмарн йилһрсн, сән тохмта улсла ханьц йовдг бәәсмн. Хоорндан өөрхн элгн-садн улсла цусан негдүлх зөв угаһинь сәәнәр меддг бәәсмн. Му нертә улсла ханьцдго бәәсмн, хулхач улсиг меддг.

Өдгә цагт чигн уңг-тохман сәәнәр меддг улс бәәцхәнә. Мана өвкнр дунд нертә, тоомсрта, баатр улс бәәнә гиҗ келцхәнә. Баһчуд тохман, долан үйән меддг болхла йир сән.

1.1. Текстиг айслулҗ умштн..

1.2. Долан үйән медлhн

1.3. Хүрм болсн, цагт дала хот белдгднә. Олн улс хурх, тегәд эднд хот элвгәр белдх кергтә. Хүрмд хот чилхлә, - му нерн. Хүрмин хотын авъяс бас бәәнә. Күүк авхар йовҗах улс эртәснь авч одх хотан белднә. Әңг болһна хүрмин хотын авъяс невчк нег-негнәсн йилһрнә, һазр болһна улс невчк оңданар хүрмән давулна. Нег хө әмдәр авч одна, дәкәд нег хөөнә мах чанад (ууц чанх зөвтә), боорцган, хагсу цә, шикр-балта, тос, цаһан идә авч одх зөвтә.

Хүрмин хот: әрк, целвг, әмд хөн, чансн хөөнә махн, цә, тосн, шикр-балта, зусн. Берәчүдин хот (белг) онц дорвад одна (хойр-һурвн шил әрк, шикр-балта, целвг). Эн хот түрүн ордмн

1.4. “Аавиннь әмдд – кү тань” , хальмг улс келцхәнә. Долан үйән, меддг бәәсмн. Үйәс үйд цәәлһҗ келгдҗ йовсмн. Цаһан яста улс, үйән сәәнәр медҗ, сән тохмта улсла ханьц йовдг бәәсмн. Хоорндан өөрхн элгн-садн, цусан негдүлх зөв уга. Му нертә улсла ханьцдго бәәсмн, хулхач улсиг меддг.

Уңг-тохман, меддг улс бәәцхәнә. Мана өвкнр, нертә, тоомсрта, баатр улс,., долан үйән меддг .

2. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн ээҗ хойрин күр.

Мендвт ээҗ.

Менд мини ач.

Ээҗ ямаран бәәнәч?

Гем уга бәәнәв

Бийчн гем угай?

Эрүл менд бәәнәв.

Сурhулян яhҗ сурчанач?

Гем уга.

Би ода чамд пол уhаҗ өгнәв

Йир сән мини ач уhа, дәкәд делгүрт одад үс , тос , өдмг хулдҗ авч ир

Нә, авч ирнәв.

III. Келвр тогталһн.

Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.

Хоома күн хойр көдлмштә.Эн хальмг үлгүр. Ямаран чигн көдлмшиг сәәнәр күцәх кергтә. Үлгүрнь герин көдлмш, сурсн сурhаль.Ааh –сав мууhар уhахла , мини эк намаг дәкәд давтулад уhалhна.Эс гиҗ герин даалhвран эс дасхла му темдг нанд багш тәвнә.

IV. Деформированн зәңгс чиклтн.

1) Намрт өрүhәр аһар цевр болна.

2) Модна хамтхасд шарлад ,улаһад һазр бүркнә.

3)БИ өрүн эрт теегәр йовхдан дуртав.

4)Күн болhн hарсн hазртан дурта болх зөвтә.

5)Сурhульчнр школын хашад альмна модд суулhв.

V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн. “ Ухан зөөр хойр” гидг тууль.

Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.Нег дәкҗ өвгн көвүдтән келнә:”Би ода көгшрҗәнәв,тадна негнтн өрк-бүлән толhалх зөвтә.Таднас кен ухата болчкад,зөөртә болна, тернь өрк-бүлән толhалх.Тадн ода ухан-зөөр хойан үзүлтн.Ууhн көвүн алтн билцгтә hаран үзүләд”Мини зөөр эн. Зөөртә күн ухата” гинә. Хойрдгч көвүн алтн мисхл хатхмрта бүшмүдән өмсәд “Намаг эн бүшмүдән өмсхлә, цуг әмтн зөөртәhим медх. Зөөртә күн ухата гинә. Эцкнь толhаhан зәәләд , кесгтән дун угаhар бәәҗәhәд” Нә, ода чи зөөрән үзүл гиҗ бичкн көвүндән келнә..”Нанд мини ахд бәәснлә әдл алтн билцг уга, наадк ахдм бәәсн алтар хатхсн бүшмүдлә өдл бүшмүд уга. Нанд көдлмш кеҗ чаддг хойр hар бәәнә, зөргтә халун зүркн бәәнә”гиҗ бичкн көвүн келнә.

“Көдлмш кеҗ чаддг хойр hарас, зөргтә халун зүркнәс талдан байн зөөр уга,Тиим күүнд ухан чигн бәәдмн.Өрк-бүлин толhач чи болхмч.”гиҗ эцкнь көвүдтән закв.

январь 2013

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 - вариант