9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

1 – вариант(ответы)

1.1Текстәр көдллһн.

1.1Эн текстд хальмг авьясин тускар келгдҗәнә.Хальмг улс яhҗ hазр тәкдгин тускар келгдҗәнә. хальмгуд у, өргн теегәрн нүүһәд йовдг бәәсмн. мөргүл кедг бәәсмн. Уста, өвстә һазр олҗ авад, бәәршлдмн. Малын идг сән болтха гиҗ, дәкәд гем бичә учртха гиҗ, гелңгүд, көгшдүд һазр тәкдмн. Зул өргәд, мөргүл кеһәд, махар, хотарн дееҗ бәрәд, һазран тәкдмн. Хур-чиг уга, хагсу зун болад бәәхлә, һазран тәкдмн. Отг-әәмгт нег цевр ова бәәдмн. Эрк эргүләд, мөргүл кенә.

1.2Дееҗ бәрлҺнә авьяс

1.3 Хадмнллһн – кезәнк авъяс. Ирсн бер хадмнҗ келх зөвтә билә. Эн хадм эк-эцкин нер келх зөв уга бәәсмн. Тегәд, үлгүрнь, залуһиннь эцкин нерн Церн болхла, эн нер келх зөв уга бәәсмн. Теднә хотнд иим нертә улс дәкәд бәәхлә, тегәд тедниг Ерн гиҗ келх кергтә билә. Булһн гисн нериг Юлһн гиҗ келх зөвтә билә. Цаһан гихләрн Гилән гиҗ келдг бәәсмн. Урднь хальмг шин һарсн күүкдиг эрлг бичә автха гиһәд, һанцхн нерд чигн биш, талдан чигн үгмүдиг хадмнҗ келдг бәәсмн. Үлгүрнь – хөн, хурһн –мәәлмхә, чон-уульмха гиһәд этүдәр келдг бәәсмн

1.4 Хальмгуд нүүһәд йовдг бәәсмн. Һазран тәкҗ, мөргүл кедг бәәсмн. Уста, өвстә һазрт бәәршлдмн. Малын идг сән болтха гиҗ, дәкәд гем бичә учртха гиҗ, гелңгүд, көгшдүд һазр тәкдмн. дееҗ бәрәд, һазран тәкдмн. Һазр-усан тәкдг.Хур-чиг уга, хагсу зун болад бәәхлә, һазран тәкдмн. Цевр ова бәәдмн. Әмд хө авна зул тавлна. Эрк эргүләд, мөргүл кенә.

II Күүндвр тогталhн. Сурhульч болн дегтрин сангч хойрин күүндвр

Мендвт

Менд

Тана дегтрин сангд ямаран дегтрмүд бәәнә?

Ода мана дегтрин сангд соньн дегтрмүд дала: спортын туск, көгҗмин туск, тууҗин туск .

Йир сән нанд спортын туск дегтрмүд кергтә.

Тиим дегтрмүд тер тәвц деер бәәнә.

Сән , би хәләhәд шүүҗ авнав.

Ав

Нанд эн дегтр таасгдв , би энүг авнав

Сән, умш, дала соньн юмн бәәнә тер дегтрт.

III.Ахуч күн әмндән туста гидг үлгүр бәәнә. Һартан өөтә, ахуч,

цевр күн олн улст, гертән, бийдән, элгн-садндан туста. Ямаран чигн көдлмш кеҗ чадна.Үлгүрнь гер тосхна, шалдна, модар ширә, сандл кенә.

IV. Деформированн зәңгс чиклтн.

1) Ханатан нуурт хулсн урhна.

2) Бидн школын өөр зер-земшин модд суулһлавидн.

3) Намрт моддын хамтхасд унна.

4) Ө-моднд аһар цевр болна.

5) Иҗл һолын көвәд Цаhан амн селән бәәнә.

V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн. “ Ухан зөөр хойр” гидг тууль.

Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.Нег дәкҗ өвгн көвүдтән келнә:”Би ода көгшрҗәнәв,тадна негнтн өрк-бүлән толhалх зөвтә.Таднас кен ухата болчкад,зөөртә болна, тернь өрк-бүлән толhалх.Тадн ода ухан-зөөр хойан үзүлтн.Ууhн көвүн алтн билцгтә hаран үзүләд”Мини зөөр эн. Зөөртә күн ухата” гинә. Хойрдгч көвүн алтн мисхл хатхмрта бүшмүдән өмсәд “Намаг эн бүшмүдән өмсхлә, цуг әмтн зөөртәhим медх. Зөөртә күн ухата гинә. Эцкнь толhаhан зәәләд , кесгтән дун угаhар бәәҗәhәд” Нә, ода чи зөөрән үзүл гиҗ бичкн көвүндән келнә..”Нанд мини ахд бәәснлә әдл алтн билцг уга, наадк ахдм бәәсн алтар хатхсн бүшмүдлә өдл бүшмүд уга. Нанд көдлмш кеҗ чаддг хойр hар бәәнә, зөргтә халун зүркн бәәнә”гиҗ бичкн көвүн келнә.

“Көдлмш кеҗ чаддг хойр hарас, зөргтә халун зүркнәс талдан байн зөөр уга,Тиим күүнд ухан чигн бәәдмн.Өрк-бүлин толhач чи болхмч.”гиҗ эцкнь көвүдтән закв.

январь 2013

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

2 – вариант (ответы)

I. Текстәр көдллһн.

Хотас дееҗ бәрдмн. Эн авъяс хальмгудын гер болһнд бәргднә. Өрүн чансн цәәһәр дееҗ бәрдмн. Сән өдрмүд учрхла (Цаһан Сар, Зул) хотасн дееҗ бәрдмн. Цаһан Сарла хөөнә толһа, цә, боорцг, шикр-балта дееҗ тәвдмн. Цаһан Сарин өдрмүд эс гиҗ талдан сән ончта өдрмүд давхла, дееҗин хотан өрк-бүләрн иддмн (амсдмн). Дееҗин хотан хайдмн биш – эн ик килнц. Хүрмин хотас дееҗ бәрнә. бәрсн дееҗиг хурлд авч одад, сәәһән хәәсн ээҗ-аавдан нерәдҗ өргдмн. Күн золһҗ ирхлә, терүнә авч ирсн хотас бас дееҗ бәрнә.

1.1. Текстиг айслулҗ умштн.. Эн текстд хальмг авьясин тускар келгдҗәнә.Хальмг улс яhҗ хотас дееҗ бәрдгин тускар би медүв

1.2. Хотар дееҗ бәрлhн.

1.3. Хадмнллһн – кезәнк авъяс. Ирсн бер хадмнҗ келх зөвтә билә. Эн хадм эк-эцкин нер келх зөв уга бәәсмн. Тегәд, үлгүрнь, залуһиннь эцкин нерн Церн болхла, эн нер келх зөв уга бәәсмн. Теднә хотнд иим нертә улс дәкәд бәәхлә, тегәд тедниг Ерн гиҗ келх кергтә билә. Булһн гисн нериг Юлһн гиҗ келх зөвтә билә. Цаһан гихләрн Гилән гиҗ келдг бәәсмн. Урднь хальмг шин һарсн күүкдиг эрлг бичә автха гиһәд, һанцхн нерд чигн биш, талдан чигн үгмүдиг хадмнҗ келдг бәәсмн. Үлгүрнь – хөн, хурһн –мәәлмхә, чон-уульмха гиһәд этүдәр келдг бәәсмн

1.4 дееҗ бәрдмн. Гер болhнд бәргднә.чансн цәәһәр дееҗ бәрдмн ( Цаhан Сар, Зул) хотасн дееҗ бәрдмн. Цаһан Сарла хөөнә толһа, цә, боорцг, шикр-балта дееҗ тәвдмн. дееҗин хотан өрк-бүләрн иддмн (амсдмн). Дееҗин хотан хайдмн биш – эн ик килнц. Хүрмин хотас дееҗ бәрнә. бәрсн дееҗиг хурлд авч одад, сәәһән хәәсн ээҗ-аавдан нерәдҗ өргдмн. Күн золһҗ ирхлә, терүнә авч ирсн хотас бас дееҗ бәрнә.

II Күүндвр тогталhн. Сурhульч болн хулдач хойрин күр

Мендвт

Менд

Тана делгүрт ямаран соньн дегтрмүд бәәнә?

Ода мана делгүрт сонььн дегтрмүд дала: спортын туск, көгҗмин туск, тууҗин туск .

Йир сән нанд спортын туск дегтрмүд кергтә.

Тиим дегтрмүд тер тәвц деер бәәнә.

Сән , би хәләhәд шүүҗ авнав.

Ав

Нанд эн дегтр таасгдв , би энүг авнав

Сән, умш, дала соньн юмн бәәнә тер дегтрт.

III. Келвр тогталһн.

Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.Урна урл тоста. туста гидг үлгүр бәәнә. Һартан өөтә, ахуч,

цевр күн олн улст, гертән, бийдән, элгн-садндан туста. Ямаран чигн көдлмш кеҗ чадна.Үлгүрнь гер тосхна, шалдна, модар ширә, сандл кенә.

IV. Деформированн зәңгс чиклтн.

1) Ишкә герт хальмг күн бәәдг билә.

2) Шарлҗ, садын хамтхасн һазр бүркв

3) Хавр өөрдхлә, тәрәнә көдлмш эклх.

4) Уснд, һалуд, нуурин, нуһсд, нирглднә.

5) Хальмг Таңһчд өдгә цагт олн гиичнр ирнә.

V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн. “ Ухан зөөр хойр” гидг тууль.

Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.Нег дәкҗ өвгн көвүдтән келнә:”Би ода көгшрҗәнәв,тадна негнтн өрк-бүлән толhалх зөвтә.Таднас кен ухата болчкад,зөөртә болна, тернь өрк-бүлән толhалх.Тадн ода ухан-зөөр хойран үзүлтн.Ууhн көвүн алтн билцгтә hаран үзүләд”Мини зөөр эн. Зөөртә күн ухата” гинә. Хойрдгч көвүн алтн мисхл хатхмрта бүшмүдән өмсәд “Намаг эн бүшмүдән өмсхлә, цуг әмтн зөөртәhим медх. Зөөртә күн ухата гинә. Эцкнь толhаhан зәәләд , кесгтән дун угаhар бәәҗәhәд” Нә, ода чи зөөрән үзүл гиҗ бичкн көвүндән келнә..”Нанд мини ахд бәәснлә әдл алтн билцг уга, наадк ахдм бәәсн алтар хатхсн бүшмүдлә өдл бүшмүд уга. Нанд көдлмш кеҗ чаддг хойр hар бәәнә, зөргтә халун зүркн бәәнә”гиҗ бичкн көвүн келнә.

“Көдлмш кеҗ чаддг хойр hарас, зөргтә халун зүркнәс талдан байн зөөр уга,Тиим күүнд ухан чигн бәәдмн.Өрк-бүлин толhач чи болхмч.”гиҗ эцкнь көвүдтән закв.

январь 2013

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

3 - вариант