51. Еңбек биржасы, оның қызметтері.

Еңбек биржасы – бұл жұмыс күші нарығының өмір сүруінің дамыған ұйымдық құрылымы және жұмыс күшін жалдау кезінде делдал рөлін атақаратын ұйым. Еңбек биржасы жұмыс берушілерде үшін, жұмыскерлер де үшін қызмет атқарады. Жұмыс беруші еңбек биржасынан бос жұмыс күші, оның саны, спасы және біліктілік құрамы туралы мәсілмет алады. Ал жұмысшылар жұмыс орындары, олардың орналасуы, еңбек ақы көлемі және еңбек шарттары туралы мәлімет алады.

Еңбек биржасының мақсаты - жұмыс күшіне деген сұранысты ұсыныспен ұштастыру болып табылады.

Еңбек биржасының негізгі функциялары:

1) еңбек нарығы туралы, оның жағдай және даму беталыстары туралы мәлімет алу;

2) кәсіби бағдар, халықты қайта дайындау мен жұмыспен қамту;

3) аймақтық және кәсіби мобильділілікке жағдай жасау;

4) жұмыспен қамту бағдарламаларын дайындауға қатысу мен іске асыру, халықаралық ынтамақтастық мәселелерін шешу;

5) еңбек шарттарының ережеге сай орындалуын бақылау;

жұмыссыз адамдарды есепке алу және оларға жұмысты іздеуде көмек көрсету, халықты әлеуметтік қорғау және аймақтық билік ұйымдарына қоғамдық жұмыстарды іске асыруда көмек көрсету. Еңбек биржасы бұл еңбекті жалдау барысында жұмыскерлер мен кәсіпкерлердің арасында делдалдық келісім жасалатын, тұракты жұмыс жасайтын мекеме. 1991 жылдың бірінші шілдесінен бастап Қазақстанда барлык жерлерде тұрғындарды еңбекпен қамту қызметі жұмыс істей бастады.

Еңбек биржаларының негізгі атқаратын қызметтері мыналар: еңбек нарығындағы сұраным мен ұсынымды анықтау, жұмыссыздықты есепке алу және бос жұмыс орындарын тіркеу, жұмысын ауыстыруға және жұмысқа тұруға тілек білдіретін адамдарға ақпараттар беру, жұмыс істеп жүрген кадрларды оқыту мен қайта дайындауды ұйымдастыру, жастар арасында кәсіптік бағдар беру жұмысын жүргізу, адамдарды жұмысқа орналастыру үшін делдалдық қызмет көрсету және жұмысқа, жұмыссыздыққа байланысты жәрдемақы тағайындау. Мемлекет, кәсіпорындар мен ұйымдардың мүдделерін есепке ала отырып, биржалар арқылы еңбек нарығына әсер етеді. Еңбек биржасы беретін жұмысқа  жолдама кәсіпкерлер үшін міндетті болмайды, ол тек кана ұсынымдылық сипатта болады, себебі, олардың жұмыскерлерді  еркін түрде алуға құқы бар және оны өздерінің кадр бөлімі арқылы жүзеге асыруға тырысады.

51. Жұмыс күшін жалдау мен іздеуде үш негізгі себеп (ақпарат, бос орын, ұйымдар орны)

Нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдерде еңбек нарығындағы әртүрлі категориялардыадамдарға, әсіресе жастарға дифференциалды түрде қарау көзделген. Осы мақсатта жастар арасындағы жұмыссыздықпен күресу арнайы бағдарлама жаслып, ол өмірге ендіріледі. Бұл бағдарламада кәсіпкерлердің қатысуымен жастар үшін жұмыс орнын құру шараларына ерекше орын берілген, кәсіпкер жалақыны төлеу шығындарын қаржыландырмаса, мемлекет кәсіби дайындықта жұмсалатын шығындарды өз мойнына алады.

Жұмыссыздық мәселесін шешуде ерекше орынды еңбек биржалары (тұрғындарды жұмыспен қамту орталығы) алады. Еңбек биржасы – бұл тұрақты негізде қызмет жасайтын мекеме, мұнда еңбекті жалдау кезінде жұмыскер мен кәсіпкер арасындағы делдалдық іс-әрекет жүзеге асады. Бұрынғы КСРО-да ең соңғы еңбек биржасы 1930-шы жабылып, Жұмыссыздықтың көзі жойылғандығы айтылды.

Егер де жұмысы жоқ жұмысшылар бос жұмыс орындары туралы еш нәрсе білмеген болса, онда олар істеуге тиіс жалғыз әрекет кездейсоқ және ешкім бағыт бермеген жұмыс іздеуге әрекеттері болып табылады. Әр түрлі кәсіпорындарда және әр түрлі мамандық бойынша жұмыс күшіне деген сұраныстың салыстырмалы жағдайы туралы қандай да бір жалпы ақпарат бәрібір боолады.  Мемлекет  кәсіпорын және ұйымдар мүддесін ескере отырып, биржа арқылы еңбек нарығына әсер етеді. ЕҢбек биржасы берген жұмысқа жолдама – кәсіпкер үшін ұсыныс болып табылады.

Себебі олар жұмысқа кімді аламын десе таңдау еркіне құқылы және өзінің кадрлар бөлімі арқылы жұмыскерді жалдауға мүмкіндігі бар.

Экономикасы дамыған елдер кәсіпорындар мен компанияларында жұмыс күшін жалдау екі жағдайды ескере отырып жүргізіледі:

-         біріншіден, фирманың ағындағы тұтыныстарын, оның қосымша даму стратегиясын және фирманың өз ішінде кадрларды дайындау мүмкіндіктерін ескеру керек;

-         екіншіден, жұмыс күшінің ұлттық нарығының жағдайын ескеру керек.

Жұмыс күшін жалдау кезінде төмендегідей тәсілдер қолданылады:

-         жоғарғы және орта оқу орындарынан мамандарды тарту;

-         жұмыспен қамту орталығы арқылы кадрларды жалдау;

-         жарнамалық хабарлар мен жаппай ақпараттық құралдар көмегімен кадрларды тарту;

-         орналасатындады конкурстық негізде мұқият таңдау, сондықтан бір жұмыс орнына бірнеше орналасатындарды тарта білу.

Талдау іс-әрекеті мұқият талқыланып, онда әртүрлі тестілерді қолдану ескеріледі.

Тестілер жұмыс орнына таласатын ізденімпаздың лауазымды қызметіне байланысты әртүрлі болып құрылады. Тесті жалпы интеллектуалды тексеруге, кейде әртүрлі дайындық деңгейін байқататын, жалпы жәнге өндірістік сипатты көрсететін сауалдарға, оның ішінде тлапкерді ңтаңдап алған мамандығы бойынша сұрақтарға негізделіп жасалады.