1.Еңбек нарығы экономикасы еңбек рыногы қалай ұйымдастырылғанын,қызметін және оның нәтижесін зерттейтін,жұмыс берушілер мен жұмыс алушылар арасындағы қатынастардыңәр түрлі факторлардың ісер етуіне байланысты өзгеруі,жалақы,баға,пайда және мемлекет саясатының әлеуметтікеңбек қатынастарына тиетін ықпалын зерттейтін ғылымисала.Қазақстан нарықтық экономка орын алған ел деп танылып отыр.Осыған байланысты рыноктың құрылымын ешенді түрде зерттеу қажет болып отыр,ал оның ішінде нарықты экономиканың қалыптасуында еңбек рыногының ролін жете ашу қажет.Еңбек нарығы экономикасы пәнәнәң мақсаты еңбек нарығына динамикалық жүйе ретінде ой түсінік беру.Жұмыс күші сұранысы мен ұсынысына әсер ететін факторлармен,жұмыс күшін жалдау және оныжүзеге асыру,оның қызмет ету механзмдері мен ерекшеліктеріне,инфляция мен жұмыссыздық арасындағы байланысты,еңбек нарығының реттеудің бағыттары мен механизмдерін,Қазақстандағы еңбек нарығын зерттеу,еңбек нарығының қалыптасу кезеңдері мен принциптерін айқындап көрсету,т.б.мәселелерді оқыту болып табылады.Еңбек нарығы мәселелері оның еліміздің тұрғындарын еңбекпен қамту жүйесіндегі орны мен маңызы,тәжірбие жүзінде қолданылуы ҚРда қазірше жеткілікті қамтылмағанын талдау.Халықты жұмыспен қамту,еңбек нарығында жұмыссыздықты реттеу ең маңызды әлеуметтікэкономикалық мәселелердің бірі.Себебі толық жұмысбастылық және жұмыссыздық деңгейі макроэкономикалық даму мен қоғамның тұрақтылығының көрсеткіш индикаторы б.т.Еңбек нарығы жұмыс берушілер мен жалдамалы жұмысшылардың мүдделері мен үйлесімді қоғамдық қатынастар жүйесі.Еңбек нарығының қызмет етуінде бірқатар принципалды жағдайларды талдау.Олар еңбекнарығындағы еңбек күшіне деген сұраныс пен ұсынысарасындағы экономикалық карымқатынастар жиынтығы мен қызметтердің қиылысу орны.Осындай еңбекнарығының аталған бөліктері бірігіп,жұмыс күші деген сұраныс пен оның ұсынысын түсіндіруге,адамдардың еңбекке және қызмет түрін еркін таңдау құықн іс жүзінде асыруға белгілі әлеуметтік қорғау жүйесін құруға бағытталады.

2. Еңбектің әлеуметтік-экономикалық мәні және оның негізгі сипаттамалары.

Еңбек — адамга өзінің түтынушылығын қамтамасыз етуге қажетті бүкіл затгар жиынтыгын жасайтын адам орекетінің негізгі формасы. Еңбек адамның өзінің қалыптасуында, оньщ сана, сөйлеу тәрізді қатынасқа қабілетті ететін қасиеттерін қалыптастыратын шешуші күш. Еңбектің олеуметтік сипаты, оның тарихи даму сатылары еңбек процесінде адамдар арасында орнығатын және еңбек өнімдері мен түрлерін таратуға әсер ете отырып, қоғамдағы олеуметтік қатынастар жүйесінің негізі болып табылатын өндірістік қатынастар ерекшелігіне байланысты. Адам экологиясы үшін еңбек әрекетіне талдау жасау және орқилы табигат және әлеуметтік-экономикалық жағдайлардағы оның әр түрлерінің ерекшеліктерін білудің тұрғындардың өмір сүру жағдайын бағалауда маңызы зор, өйткені еңбек демалыс және түрмыспен катар адамның өмір сүруіндегі негізгі элемент болып есептеледі. Еңбек адамның мақсатқа сай қызметі. Еңбектің көмегімен адам өз қажетін өтеу үшін табиғатты өзгертеді, өзіне лайықтап икемдейді.Адамның тіршілік етуінің негізгі шарттарының бірі де еңбек. Адамды адам еткен деп айтудың өзі де жайдан-жай емес. Адам еңбек арқылы хайуанаттар дуниесінен бөлініп шықты, табиғат күштерін игере отырып, оны өз муддесіне пайдаланды, еңбек құралдарын жасауды игерді, қабілетін дамытты, білім алып, оқу өнер, ғылымды игерді.

Еңбек нарығының қызметтері қоғам өміріндегі еңбектің рөлімен белгіленеді, еңбек табыстың және жақсы хал-жағдайдың өте маңызды өндірістік ресурс болып табылады. Осыған сәйкес еңбек нарығы басты екі қызмет атқарады. Әлуметтік функцияға адамдардың табыстары мен жақсы тұрмыс халының әдеттегідей дәрежесінің қамтамасыз етілуі және жұмыскерлердің өндірістік қабілетінің тиісті дәрежеде ұдайы өндіруінің қамтамасыз етілуіжатады. Еңбек нарығының экономикалық функциясына еңбекке рационалды тарту, оны бөлу, реттеу және пайдалану жатады. Еңбек нарығы бірсыпыраынталандыру функцияларын атқарады, олар бәсекелестік қабілеттің күшеюіне, тиімділігі жоғары еңбекке ынтаның өсуінге, квалификацияның жоғарлауына, еңбеккке ынтаның өсуіне квалификацияның жоғарлауына, мамандықты ауыстыруға т.б. мүмкіндік тудырады.

2. Еңбек, адам мен қоғам тіршілігінің негізі ретінде.

Еңбек адамның мақсатқа сай қызметі. Еңбектің көмегімен адам өз қажетін өтеу үшін табиғатты өзгертеді, өзіне лайықтап икемдейді.Адамның тіршілік етуінің негізгі шарттарының бірі де еңбек. Адамды адам еткен деп айтудың өзі де жайдан-жай емес. Адам еңбек арқылы хайуанаттар дуниесінен бөлініп шықты, табиғат күштерін игере отырып, оны өз муддесіне пайдаланды, еңбек құралдарын жасауды игерді, қабілетін дамытты, білім алып, оқу өнер, ғылымды игерді.

Еңбек туралы айта отырып, еңбек өнімділігі мен еңбек қарқындылығы деген ұғымдарда да тоқталған дұрыс болар. Еңбек қарқындылығы –белгілі бір уақыт ішінде жұмсалған еңбектің мөлшері мен еңбек пәрменділігі. Конвейерлі (тізбекті) жұмыс әдісін шапшандатқанда,бір мезгілде жұмыс істейтін жабдықтарды көбейткенде, уақыт ұтып еңбек қарқындылығын арттыруға болады.Ғылыми-техникалық революция жағдайында, өндірісті кешенді механизациялау және автоматттандырумен байланысты жұмысшының дене күшін жұмсауы азаяды,есесіне ой- ми энергиясын жұмсауы ұлғаяды.Жұмыс күнінің ұзақтығы қысқартылса, еңбек қарқындылығы артады, керісінше, жұмыс күнінің ұзақтығы артатын болса, еңбек қарқындылығы төмендеуі мумкін.Ғылыми-техникалық революция еңбек сипатын өзгертті. Еңбектің мамандық дәрежесі өсті, кадрларды кәсіптік жағынан даярлауға кететін уақыт көбейді, өндірісте күрделі машиналар мен механизмдерді пайдаланумен байланысты адамдардың дене еңбегінің үлесі барған сайын азаюда, жұмысшы технологиялық процестің мәнін ұғынып, қымбат та күрделі жабдықтармен жұмыс істей алатын, өздігінен бастама көрсететін дәрежеге көтерілді. Жұмыс куні бойынша еңбек қажетті және қосымша болып бөлінеді. Жұмысшы жұмыс уақытының бір бөлігін өзін қажетті өнімдерді өндіруге жұмсайды.Бұл уақыт ішінде жұмсалған еңбек болып табылады. Алайда жұмысшы тек осындай көлемде өнім өндірумен шектелсе, қоғам одан әрі дами алмаған болар еді. Өндіріс көлемін ұлғайту және барған сайын жетілдіру, ұлғаймалы ұдайы өндірісті қамтамасыз ету, еңбекке жарамсыз адамдарға көмек көрсету, материалдық емес өндіріс салалары қызметкерлерінің қажеттіліктерін өтеу қоғамның міндеті.