43) Таным және оның түрлері.

Таным- белсенді шығармашылық процесс. Оның түпкі мақсаты-ақиқатқа жету. Ақиқат д/з-ойлау мен іс-әрекеттің сәйкес келуі. Ақиқаттың осы концепциясы классикалық деп аталады. Белгілі бар тұжырымның ақиқат екенін дәлелдеу үшін оны қандайда бір жолмен тексеру қажет.Тексерудің осындай жолын критерий д.а. Танымның екі деңгейін көрсетуге болады: сезімдік ж/е рационалдық. Адамның негізгі бес сезімдік мүшелері бар. Олар: есту, дәм сезу, көру, иіс сезіну, түйсіну. Сезімдік танымның формалары:түйсіну, қабылдау, елестету. Түйсіну – заттың жеке қасиетін бейнелеп көрсететін образ.Заттың дәмін, иісін,түсін оқшау көруге болады.Қабылдау заттың жеке қасиетін білдірмейді, керісінше олардың жүйелілігін ж/е тұтастығын білдіреді. Елестету- заттың сезімдік көрінісі- ол санада заттың жоқ кезінде пайда болады.Елестету барысында сақтау, еске түсіру,қиял үлкен рол атқарады. Алайда дүниені танып білу үшін ақыл қажет. Оны рационалды таным деп атайды. Рационалдық танымның формалары: ұғым, пайымдау,ой қорыту. Ұғым- заттар мен құбылыстарды ж/е олардың байланысын қортындылап, бейнелеп көрсетеді.Ұғым заттың жеке бір өзін қамтымай, оның мәнін бейнелеп көрсетеді.Пайымдау- ұғымның көмегімен бір затты қолдау н/е теріске шығару. Ой қорыту- бір ойдың екінші ой туатын пайымдау. Танымның субъектісі-дүниені танып білуге ұмтылатын адам. Субъект- белсенді. Ал,объект- енжарлық. Алуан түрлі ғалымдар үшін танымның объектісі ретінде түрлі фрагменттері: физикада- табиғат, тіл біліміндегі-тіл, социологияда- қоғам. Субъективтілік адамның ішкі дүниесінің көрінісі. Ал объективтілік санадан, еріктен, адамның көңіл-күйінен тыс нәрселердің бірі.

44) Ғылыми зерттеудің эмпирикалық және теориялық деңгейлері.

Танымның эмпириялық және теориялық дәрежесі және құрылымы бар.Олар төмендегідей кезеңдерді қамтиды:1. Адамның шындықты бейнелеуінің сатылары - сезімдік және рационалдық. 2. Білімнің түрі - эмпириялық және теориялық, ғылымға дейінгі (қарапайым) және ғылым. 3.Білімнің құрылу тәсілі-ғылыми, болжам, абстракты теория, ғылыми жүйе.Танымның жоғарғы түрі-ғылым. Ғылыми танымның деңгейі екеу - эмпириялық және теориялық.Эмпириялық (тәжірибелік) - адамның тәжірибесіне негізделген. Теориялық деңгейі.Ғылыми зерттеу проблема қоюдан басталады.Проблема-адам әлі танып білмеген,бірақ танып білуі керек нәрсе.Соларды түсіндіруге бағытталған ұғымның, идеяның, белгілі бір көзқарастың қортындысын теория дейміз.Теория абсолютті емес,ол білімнің даму барысында өзгеріп отыратын, относительді түрде ғана аяқталған білім жүйесі.Жаңа теория мен ескі теорияның арасында күрделі қатынастар болады,солардың бірі сәйкестік принципінен көрінеді.Бұл принцип бойынша ескі теориялар жаңа теорияның кейбір шеткі сәтіне айналған кезде ғана жаңа теория өмір сүреді. Гипотеза-ой қорыту жүйесі арқылы бірқатар фактілер негізінде объектінің байланысы,себептері туралы тұжырым жасалады, алайда оны әбден анықталған деп санауға болмайды.Болжам-объективті дүниенің заңдарына негізделген болашақта не болатыны, қандай жаңалықтар ашылатыны туралы білім. Методология-адамның теориялық және практикалық қызметіндегі принциптік жүйелері, ұйымдастыру тәсілі және осылар туралы ілім.Ғылыми таным әдістерінің үш түрі бар:а эмпирияалық зерттеу әдісі;ә) теориялық және эмпирияалық деңгейде қолданылатын әдістер; б) теориялық зерттеу әдісі. І.Эмпирияалық зерттеу объектіні сезім мүшелерімен, приборлармен қабылдау, қадағалау. а) Бақылау.ә)Эксперимент.б)Өлшеу.в) Салыстыру ІІ. Теориялық және эмпирикалық деңгейде қолданылатын әдістер.1.Анализ.2.Синтез.3.Аналогия.4.Индукция5.Дедукция ІІІ Теориялық зерттеу әдістері. (идеализация, формализация, модельдеу, аксиомалық)1.идеализациялау.

96. «Бақытқа жол сілтеу» деген еңбегінде өлгеннен кейінгі баянсыз бақыт туралы емес, тірі адамның бақыты туралы айтады. Оған жету үшін адам өзін-өзі жетілдіре отырып, қиын жолдан өтуі керек. Әл-Фараби: «бақыт - әр адамның көздейтін мақсаты, үлкен игілік. Адамда сол мақсатқа жетуге мүмкіндік беретін үш түрлі тамаша табиғи қабілет болады, ол: ерекше жасалған дене құрылысы, жан құмарлықтары, ой-парасаты»,-деген. Әл-Фараби адамның жан дүниесін жетілдіру мәселесін философиялық тұрғыдан зор білгірлікпен жан-жақты да терең зерттеп, талдау жасайды.