28. Шығындарды басқарудағы бухгалтердің рөлі қандай?

Нарықтық экономиканың қалыптасуына сәйкес басқарушылық есебін жетілдіру н/е іс барысында дұрыс шешім қабылдау сарапшы-бухгалтерге қатысты арнайы этикалық нормаларға, оның кәсіби шеберлігіне, іскерлік біліктілігіне, санамалылығына, сенімділігіне, жауапкершілігіне, белсенділігіне, өз пікірін н/е өзінің көзқарасын қорғай білуіне, талаптылығына,тәртіптілігіне байланысты. Өндіріс технологиясы басқарумен тығыз байланысты болғандықтан есепті ұйымдастыру мен басқару саласындағы білімі ғана маңызды емес, сонымен қатар өзі жұмыс істейтін өндірістің технологиялық ерекшеліктерін білуі де маңызды болып табылады. Осыған орай басқарушылық процесінде бухгалтердің атқаратын рөлі өте зор. Сонымен қатар, бухгалтер материалды қорларды жеткізу б/ша шығындарды азайту үшін, яғни, тасымалдау-дайындау шығындарын қысқарту мақсатында белсенді түрде жұмыс істеуге тиісті. Келіп түскен материалдар қоймада кіріске алынады, нәтижесінде «қоймадағы материалдар қозғалысының бухгалтериядағы есебі» атты объект пайда болады. Қоймадағы материалдар өндірістік цехтарға босатылады, сол жерде өнім өндіру процесінде «материалдық шығындар объектісі» б/ша бухгалтер есеп жүргізеді. Бухгалтер аталған процесте хатталған құжаттар негізінде орындалған жұмыс көлемі мен жұмсалған еңбек шығынының есебі жүргізіледі, соның нәтижесінде «еңбек ж/е персоналмен еңбеақы б/ша есептесу объектісі» б/ша есебін жүргізеді. Еңбек есебінің нәтижесі б/ша еңбекақы есептеліп, еңбекақыдан табыс салығы ұсталып, жинақтаушы зейнетақы қорларына аударымдар жасалады, осыған орай ұйымда салық б/ша бюджетпен ж/е зейнетақы қорларымен аудырымдар, міндеттемелер б/ша қарыздарды өтеу ж/е т.б. объектілер пайда болады. Өндіріс процесінде цехтың жұмысына негізгі қорлар қатынасады, олар тозады, оларға ай сайын амортизация есептеліп, өндіріс шығындарына жатқызылады, нәтижесінде «негізгі құралдар мен жабдықтардың амортизация есебі б/ша объекті» пайда болады. Жоғарыда аталған шығындар есепке алынып, шығындар есебінің объектісін құрайды. Содан кейін өндіріс процесінің әрбір есеп объектісі қолдағы бар ақпараттар негізінде менеджерлер мен бухгалтерлердің басқаруы мен бақылауына тап болады. Ондағы бухгалтерлердің мақсаты – өнімнің өзіндік құнын қысқарту, сапаны, дизайнды жақсарту, өнім өндіру көлемін көбейту, нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы шығындар көлемін азайту.

29. Өнімнің өзіндік құнына әсер ететін ішкі және сыртқы факторларды атаңыз.

Өнімнің өзіндік құнына әсер ететін барлық факторларды 2 топқа топтастыруға болады: ішкі және сыртқы. Сыртқы факторларға сатылынып алынатын материалдар мен құраушыларының бағалары жатса, ішкі факторларға –кәсіпорындағы өнімді өндіруге белгіленген уақыт нормалары, материалдар мен құраушыларының жұмсалу нормалары.

Сыртқы факторлар кәсіпорынға тәуелсіз болады. Өнімнің өзіндік құнына ұйымнан тәуелсіз түрде елдегі экономикалық ахуал, инфляция; табиғи-климаттық жағдайлар; техникалық технологиялық прогресс; салық заңнамасының өзгеруі және т.б. факторлар жатады. Сонымен қатар, материалдар, шалафабрикаттар, жанармай, құралдар және өндіріс үшін кәсіпорын алатын тағы басқа құндылықтар бағасының өзгеруі; белгіленген ең төменгі еңбекақы мөлшерінің, түрлі міндетті салымдар, аударымдар мен төлемдер мөлшерінің өзгеруі сыртқы факторлар болып табылады.

Ішкі факторлар кәсіпорынға тәуелді болады және оларға ұйымның өндірістік құрылымы; басқару құрылымы; өндірістік мамандандыру және концентрациялау дәрежесі; өндірістік цикл ұзақтығы, өнім өндірісінің еңбек және материал сыйымдылығы, еңбек өнімділігі, өндірістік ақаулар мен жоғалтулар жатады.

Ішкі факторлардың өзін бірнеше топқа бөліп қарастыруға болады:

1. Технологиялық факторлар:

• Өнімнің, қызметтің сапасы мен прогрессивтілігі;

• Заманауи құрылғалар мен техниканың қолданылауы, өндірісті механизациялау және автоматтандыру деңгейі;

• Ресурстық және энергия үнемдеуші технологиялардың қолданылуы;

• Еңбектің энергетикалық және технологиялық қаруланғандығы;

• Жаңа техникалар мен құралдар жетістігін, тиімділігі жоғары материалдарды енгізу жылдамдығы.

2. Ұйымдастырушылық факторлар:

• Кооперативтендіру, мамандандыружәне концентрациялау деңгейі;

• Өндірістік цикл ұзақтығын реттеу деңгейі;

• Өндірістің тұрақтылығын;

• Өндрістік ақаулар мен жоғалтулардың реттелу деңгейі;

• Өндірістің техникалық деңгейіне сәйкес кадрлар мен қызметкерлердің біліктілігін арттыру шаралары.

3. Экономикалық факторлар:

• Ұйымның өндірістік құрылымы;

• Талдаушылық, есептік-бақылау және жоспарлау жұмыстары;

• Еңбек ұжымы өмірінің әлеуметтік жағдайы;

• Өндірістік мәдениет пен эстетика деңгейі;

• Ұйымның әкімшілік-басқару қызметкерлерінің компетенттілік дәрежесі.