7.Әлеуметтік дифференциация және әлеуметтіктеңсіздік

Қоғамныңәлеуметтікқұрылымыныңпроблемаларыадамзатөмірініңбастыерекшелігіжәнеорталық, зәрупроблемасы — теңсіздікпроблемасынатікелейбайланысты. Сондықтаноғанбатыс (к. Маркс, м. Вебер, г. Моска, в.парето, п. Сорокин, р. Дарендорф, б. Барбержәнебасқалары) жәнеотандық (әженовм.с., аитовн.а., биекеновк.ү., ешмұхамедова.ш., сәрсенбаевт.с. жәнебасқалары) мектептіңкөптегенқоғамтанушығалымдарыназараудардыжәнеаударыпотыр.

К. Маркстіңжәнеоныңізбасарларыныңтаңдауытолықтүсінікті: к. Маркстаптыққұрылымасакөпдеңгейдедамығанxix ғасырдағынақтыкапитализмгебағдаржасады. Екіантагонистіктаптың (буржуажәнепролетариат) тағдырымарксизмніңғылымиболжамындаберілгенненбіршамаөзгешеқалыптасты. Таптыққұрылымныңтұжырымдамасынмаксвебердедамытты, ол «тап» санатынайқындаукезіндекөпреттек.маркспенкелісті, меншіктіңрөлінжәнекапитализмдегітеңсіздіктімойындады. Маркстенайырмашылығы, веберресурстардыбөлужөніндегідаудышешілмейтіндепсанады.

Веберназардықұрылымдардифференциясыныңбасқанегізіндешоғырландырдыжәнеэкономикалықтапұғымынайқындауүшінкүшсалады. Олеңбекнарығынаназараударады — бұләлеуметтіктоптардыңжанамақақтығысуаренасы.

Карлмаркстенайырмашылығы, максвеберэкономиканыұйымдастырудыстратификациянегізідепсанамады. Вебертеңсіздіктіңүшнегізгікомпонеттерінайқындады. Ололардыөзарабайланыстыжәнедемаңыздықатынастардатәуелсіздепсанады. Біріншікомпонент — мүліктіктеңсіздік. Вебер, әртүрлітаптыңөкілдері — шаруалардың, жұмысшылардың, көпестердіңкірісалужәнетауарсатыпалуүшінбірдейемесмүмкіндіктерібарекенінмойындайды.

Веберістіңбарлығыдабайлықтаемесекенінсезінді. Олмекемелердіңтұрақтыөсуі, бұләлеуметтікәрекеттердіңшапшаңдауынаалыпкеледі.

Теңсіздіктіңекітүріажыратылады. Біріншісі- табиғитеңсіздік. Олартабиғибелгілерарқылыерекшеленеді, мәселен, адамжынысы, жасы, бойы, темпераменті, т.б. Жатады. Аләлеуметтіктеңсіздік- әлеуметгіксебебібарқажеттіяік, оныңсебептеріәлеуметгікфакторларарқылыбелгіленеді.

8.Әлеуметтік байланыс, әлеуметтік қауымдастық.

Ғылымныңішкілогикасын, оныңпәніменәдістерініңсипатынашатын, әлеуметтікқүбылыстарменпроцестердіцмәнінтаныпбілудіңкерегі-социологияныңкатегорияларыжәнезаңдары. Категориялар- әлеуметгікболмыстыцмәндіжақтарын, касиет-белгілерін, қүрылымдықэлементтерінбейнелендіретіннегізгіғылымиұғымдар. Социологияныңеңнегізгі, мазмүныжағынанкөлемдікатегориясы"әлеуметтік" үғымы. Бүлүғым "әлеуметтікжүйе", "әлеуметтіккүрылым", "әлеуметтіктоп", "өлеуметтікәрекет", "әлеуметтікмінез-күлык" т.б. Көлемдіүғымдардықамтиды.

"әлеуметтіккауымдастык" социологияныңнегізгікатегорияларыныңбірі. Әлеуметгікқауымдастық- бүл, индивидтерменкезкелгенадамдартоптарьшыцжайғанақосындысыемес, керісіншеолтүрактыжәнетүтасәлеуметтіктүзілім, оның

Субъектілеріортақмүддесіменбіріккенжәнеөзарабір-біріменәрекеткетүседі.

Әлеумеггікқауымдастықәдеттетүрліәлеуметтікқауымдастыккакіретінжәнеолардатүрліәлеуметтікрөлатқаратыниндивидтіңәлеуметтікболмысыныңбүкілтүрлеріменформаларынқамтиды. Олтүлғаменқоғамныңөзарабайланысыменозараәрекетінжанаматүрдебереді. Әлеуметтікқауымдастықкатегориясы, социологияныңмәніменерекшелігінтүсінуүшінөтемаңыздықұбылыстарменпроцестердіңсубъективтіккызметжағынайырықшабөліпкөрсетеді.

Әлеуметтікқауыйдастықтардыөзініңтипіжағынанкеңістік- мезгілдікмасштабтағы(мысалы, адамдардыңәлемдікқауымдастыгыжәнеолардыцмемлекеттікқауымдастығы; әртүрлімаспггабтағықоныстьщқауымдастықтар; социодемографиялыкқауымдастықтар) жәнеолардыңмүдделерініңмазмұныменбірігетінтип (мысалы, әлеуметтік- таптьщ, әлеуметтік- кәсіби, этноүлттық, т.б. Қауымдастыктар) болыпбөлінеді.

Әлеуметтікәрекеттіцсубъектісіретіндетүлғада, әлеуметтікинституттарда, таптардаболсаалады.

Жалпыбірліктіңөмірсүрупроцесіндекоптегеншексізәлеуметтікбайланыстарқалыптасады. Олбайланыстарбелгілібірзаңға, заңдылықтаргасүйенеді, соныңнегізіндеіскеасады. Әлеуметтікзаңдар- әлеуметтікпроцестерменәлеуметтік .арасындаболатынқажетті, мәнді, түрақты, қайталанатынқатынастарменбайланыстардыңзандары. Әлеуметтікзаңдарбүкілқоғаммүщелерініңіс-қимылыныцжиынтығыретіндеқалыптасады. Бүлзаңдарқоғамдағыәртүрліәлеуметтіктоптардыңмүдделерініңсайма-сайкелмеуіндекөрсетіиотырады. Соғанқарамастанадамдаролеуметтікзаңдардыөзкызметтсріндесаналытүрдепайдаланып, заңдардыңәрекететуформаларыменшарттарынөзгертеалады.