19 Ғасырая.Ғымен 20 ғасырбасындағыбаскезіндегіқазақойшылдарыныңәлеуметтікпроблемаларытуралы

19ғасырдың 60 жылдарында патшалық Ресейдің Қазақстанды жаулапалу саясат ытолығымен іске асты. Енді бұл бай ұланғайыр елді әлеуметтік экономикалық жағынан игеру саясаты тезқарқынме нжүргізілді. Сол үшін патша әкімшілігі қазақ жерін Ресей империясының меншігі деп жариялады. Құнарлы орманды, сулы, шырайлы жерлерде нқазақты ығыстырып, оған әуелі жаулаушы казактарды, одансон орталық Ресейдің құнарсыз жерлерінен көшірілген шаруаларды орналастырды. Мұны мен қатар қазақ елінде жаңа дами бастаған Ресей капиталына кең рынок, мол шикізат көзі ашылды. Қазақстанға сауда капиталыеніп экономикалық экспонсия басталды. Қазақ сахарасын басқарудың саяси жүйесіне де түбірлі өзгерістер еңгізілді. Осынын бәрі қазақ қоғамының саяси әлеуметтік қатынастарын шиеленістіріп жіберді, халықтың әлеуметтік күйі нашарлады. Қазақ даласына саяси қудаланумен демокрамиялық төңкерісшіл көзқарастағы адамдар келебастады. Оларқазақтыңалдыңғықатарлыойшылдарыментанысыпжақынқатынастыболды. Мұныңөзіқазақхалқыныңсаналыбілімдіазаматтарыныңкөзқарасыныңқалыптасуынаықпалетті.

Мәдениет әлеуметтануы.

Социология культуры. Культура как социальное явление. В социологии под культурой пони­мают специфическую, генетически не наследуемую совокупность средств, способов, форм, образцов и ориентиров взаимодействия лю­дей со средой существования, которые они вырабатывают в совмест­ной жизни для поддержания определенных структур деятельности и общения. В узком смысле культура трактуется в социологии как систе­ма коллективно разделяемых ценностей, убеждений, образцов и норм поведения, присущих определенной группе людей. Можно сказать, что «культура — это коллективное программирование человеческого разу­ма, которое отличает членов данной группы людей от другой». Культура формируется как важный механизм человеческого взаимодействия, помогающий людям жить в своей среде, сохранять единство и целостность сообщества при взаимодействии с другими сообществами. Культура рассматривается как сложное динамич­ное образование, имеющее социальную природу и выражающееся в социальных отношениях, направленных на создание, усвоение, со­хранение и распространение предметов, идей, ценностных представ­лений, обеспечивающих взаимопонимание людей в различных соци­альных ситуациях. Каждое конкретное сообщество создает на протяжении многих веков свою собст­венную гигантскую суперкультуру, которая сопровождает индиви­да на протяжении всей его жизни и передается из поколения в поко­ление. Культу­ра играет важную роль в жизни общества, которая состоит прежде всего в том, что культура выступает средством аккумуляции, хране­ния и передачи человеческого опыта

Басшылық ету стилі, оның түрлері.

Басқару стилінде екі өзара байланысқан ж

Стилді анықтауда әлеуметтану басқармасы, бағынушылар ен жұмыс істеуде, басқарушылардың қолданатын типтік қабылдау сияқты және оның индивидуалды сапасымен анықталатын, басқрушы қызметінің ерекшеліктері сияты да көңілге бір уақытта қабылданатынынт көрсететін, кешендік қарастыруды қолданады. Стиль көп жағдайда басқарушының беделділігі мен тиімділігін аны.тайды. әлеуметтік әдебиеттерде әртүрлі типті және классификациялы басқарма стильдері көрсетілеген. А.Л.Журавлев басқарма стилінің өш түрін көрсетті ұсынды: директивтік(автократтық), коллегиалық(демократиялық) және беделсіз(попустительді).

Директивтік(автократтық). Бұл басқармалық стильдің қатаң қолдануында басқарушы құрылымының формальді принциптерімен сәйксті өзінің жүрісін құрайды. Бұндай басқарушы ұжымға қатысты қашықтықты ұстайды, формалды емес кантактілерге жоламауа тырысады. Ол ұйымдағы болып жатқан істерге жауапкершілікпен толық билікті өзіне алады, ұйымда және ұжымдағы қатынастардың барлық көлемін бақылауға тырысады. Сол кезде тек нәтиже ғана емес, сонымен қатар процестің өзіне де көңіл аударады. Шешімдер тек оның өзімен ғана қабылданады, жұмысшылар тек олардың жұмысына керекті ғана ақпаратты алады. Бұндай типті басқарушылар билікті, талап еткіш, мақсаттық функцияға ғана бағдарланады.

Коллегиалық(демократиялық). Басқарушылардың бұл типті өз жұмысында қол астындағылармен өзара қатынасында формальды да, формальды емес те құырылымды бағдарлығымен келістіріледі, олармен фамильярлікті жібермей отырып, достық қатынаста болады. Билікті өзі мен қол астындағылары арасында бөлуге ұмытлады, шешім қабылдауда ұжымның ойын ескереді, процестің әр кезеңіне берілмей, тек соңғы нәтижені бақылауға ұмтылады. Жұмысшылар өз ұжымының перспиктивтігі туралы, ортақ тапсырманың орындалуына өз орны туралы толық ақпрат алады.

Беделсіз(попустительді). Басқарудың пассивті стилі қызметкерлермен формальді емес қатынастарын қолдауға бағытталған, оның жауапкершілік пен билікке делегирленуі. Басқарушылар өз қол астындағыларға толық еркіндік беріп, олар қызметін өзінше ұйымдастырады, шешімдерді ақылдасып қабылдайды. Басқарушы тек керек кезде ғана өндірістік процесске қосылады, бақылайды стимулировать етеді.

Әлеуметтік институт пен әлеуметтік ұйымдар

 

Қоғам әлеуметтік байланыстар мен өзара әрекеттерсіз өмір сүре алмайды. Бұнда өзара әрекеттесуде қоғам мен индивидтің маңызды қажеттіліктерін қанағаттандыру негізгі сипатқа ие болады. Ондай өзара әрекеттер институционалдандырылады. Институционалдандыру – кейбір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру бағытында жұмыс істейтін әлеуметтік нормалар мен ережелерді, мәртебелер мен рөлдерді айқындау мен бекіту, оларды жүйеге келтіру процесі. Әлеуметтік байланыстар жүйесіндегі әлеуметтік институттар мен ұйымдар қоғамда әлеуметтік байланыстар мен қарым-қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

Ағылшын социологы Г.Спенсер ғылымға алғашқы болып «әлеуметтік институт» терминін енгізді. Ол әлеуметтік институттарды зерттей отырып, оның алты түрін сипаттап көрсетті. Олар: өнеркәсіптік, кәсіподақтық, саяси, рәсімдік, діни, жанұялық. Спенсердің пайымдауынша, барлық әлеуметтік институттар әлеуметтік әрекеттердің тұрақты құрылымы ретінде қалыптасады.

Әлеуметтік институт (лат. құрылым) – қоғамның негізгі қажеттіліктерін қанағаттандырып, қоғамдық құндылықтар мен процедураларды біріктіретін байланыстар мен әлеуметтік нормалардың ұйымдасқан жүйесі.

Әлеуметтік институт қандай да бір салада қызмет ететін адамдардың жиынтығы және нақты заңдар, басқару шешімдері және практикалық кешендер жүйесі болып табылады. Әлеуметтік институттар индивидтің, топтардың, тұтас қоғамның сұраныстарын, қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады. Яғни, институттар - әрдайым дамып отыратын жүйе. Қоғамда институттар мынадай түрлерге бөлінеді:

1) саяси институт – қоғамды басқарып, оның тұрақтылығын, тұтастығын, тәртібін қамтамасыз етіп, қауіпсіздігін сақтауға бағытталады;

2) экономикалық институт – қоғамның қажеттіліктерін, сұраныстарын қанағаттандыруға, экономикалық жүйені дұрыс бағытта дамытуға негізделеді;

 3) отбасы институты – қоғамның биологиялық үздіксіздігін қамтамасыз етуге, ұрпақ жалғастырып, оны әлеуметтендіріп, тәрбиелеп, қоғамда жақсы азаматтың қалыптасуына бағытталады;

4) діни институт – адамдардың рухани жан дүниесін байытып, олардың бойында адамгершілік қасиеттерді дамытуға, қиындық кезде дұрыс бағыт, қолдау көрсетуге арналады;

5) білім институты – жастарға білім беріп, тәрбиелеуге, білікті кадрларды дайындап қоғамды рухани дамытуға ат салысуға бағытталады.

Әрбір институт өздеріне тиесілі қызметтерді дұрыс атқарған жағдайда қоғам бекіп, тұрақтандырылып және үздіксіз дамып отырады.

Әлеуметтік ұйым – белгілі бір мақсатқа жету үшін құрылатын күрделі, өзара байланысқан, өзара иерархиялық әлеуметтік жүйелер, екінші қатардағы ірі әлеуметтік топтар. Әлеуметтік ұйым қоғамның әлеуметтік құрылымының элементі ретінде, қандай да бір топтың іс-әрекетінің түрі ретінде, әлеуметтік жүйенің элементтерін қалыптастырудағы ішкі тәртіп, келісімділік ретінде сипатталады.

Әлеуметтік ұйымның маңызды сипаттары:

1) ұйым табиғи мақсатта құрылады, яғни нақты бір мақсаттарды тез уақыт аралығы мен нәтижелі түрде жүзеге асыру үшін қалыптасады;

2) ұйымдар әрдайым адамдар бірлестігінің қызметін қамтамасыз ететін құрал мен тәсілдерді қалыптастырады;

3) ұйымдар адамдар бірлестігінің қандай да бір мақсатты іске асыруға бағытталған іс-әрекеттерін реттеуге арналады;

4) ұйым мүшелері иерархиялық саты бойынша атқаратын рөлі мен мәртебесіне сай бөлінеді;

5) ұйым еңбек бөлінісі негізінде және функционалдық белгісіне қарай қалыптасады;

6) ұйым басқармасы барлық элементтердің іс-әрекеттерін бағыттап отыратын, оның бөліктері мен ұйымның алға қойған мақсаттан ауытқушылығын мүмкін деңгейден шығармайтын орган болып табылады.

 

37 Отбасы - бірлесіп күн көретін туыстық қатынаста тұратын адамдар тобы. Балалар тәрбиесін жүзеге асырып, басқа да қоғамдық тұрғыдан мәнді кажеттіліқтерді қанағаттандыратын некелік немесе туыстық қатынастармен байланысқан адамдар тобы.

Демографиялық саясат - [ көне грекше: demos - халық, көне грекше: graphio - жазу] - елдегі және аймақтағы халық санын реттеуге бағытталған мемлекеттің ішкі саясатының бір саласы. Халық саны - кез келген елдің дамуының аса маңызды факторы. Сондықтан мемлекет бұл саладағы мәселелерге көз жұмып, елемей қоя алмайды. Ол әлде халық санының өсуіне жағдай тудырады немесе оны қандай да бір жолдармен шектейді, әлде бұл мәселеге нақтылы араласпай, оның табиғи жолменреттелуін бақылайды. Нақтылы негізделген Демографиялық саясат жүргізу үшін, әдетте, жүйелі түрде халық санағы жүргізіліп отырады. Демографиялық саясатшеңберінде халық құрамы мен құрылымы, өсуі мен өлімі, оның жұмысбастылығы, көші-қон мәселелері шешіледі. Белсенді Демографиялық саясат жүргізу дамығанжәне дамушы елдерге бірдей өзекті әрі маңызды болып табылады. Көптеген дамушы, әсіресе, халық саны көп елдерде қазіргі адамдардың өмір сүру деңгейі одан әрі құлдырап кетпеуі үшін адамның табиғи өсімін шектеуі, ал, дамыған елдерде керісінше, бала тууға ынталандыру шаралары жүзеге асырылады.

71 Мемлекеттің әлеуметтік саясаты – оның қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық

жағдайларын реттеу жөніндегі қызметінің басты багыттарының бірі. Әлеуметтік

саясаттың мәні қоғамның әлеуметтәк топтары мен тараптарының арасындағы

қатынастарды қолдау, әл-ауқатын жақсарту, қоғам мүшелерінің тұрмыс деңгейін көтеру

үшән олардың қоғамдық өндіріске қатысуына қажетті экономикалық ынталануын

қалыптастыратын әлеуметтік кепілдіктер жасау болып табылады.

Қазақстан Республикасын саяси жағынан жетілдіру өз кезегінде мемлекеттің

әлеуметтік саясатының мазмұнын сыйпаттайды. Мұның өзі - әлеуметтік үндерістерді бір

арнаға түсіруге және ойлаган тиімділікке қол жеткізу мақсатындағы іс-қимылды реттеп

отыруға жәрдемдесу деген сөз. Сондықтан, Қазақстанның әлеуметтік саясатын зерттеу

айтарлықтай ынта – ықылас туғызады. Өйткені, бұл мәселе саясатқа ғана емес, қоғам

дамуының экономика, тарих, заңнама сияқты басқа да салаларының бір қыдыру мәселерін

қамтиды.

Әлеуметтік саясат пен жалпы әлеуметтік дамудың түпкі мақсаты - қай елде болсын,

қоғамның әл-ауқатын барынша жақсартуға қол жеткізу. Қазақстан мемлекеті әлеуметтік

саясатының арналы мақсаты халықтың «өмір самасы» және «әлеуметтік қорғалуы» тәрізді

ұғымдарды білдіреді.

Халық өмірі сапасының жоғары стандартына қол жеткізу және тиімді әлеуметтік

қорғалуын қамтамасыз ету әлеуметтік саясаттының мақсаты ғана емес, сонымен бірге

оның тиімділігін шешуші шара да. Өмір сапасы деген мәселенің ауқымында басты

орында жалпы азықтанудың тиімділігі, айналадағы ортаның жағдайы, денсаулықты, білім

мен мәдениет – тұтас алғанда, адам қарекетінің күллі мәнін айқындайтын экономикалық

компоненттер тұрады. Әлемдік ауқымда салыстырар болсақ, Қазақстан әлеуметтік құрылымының өзгеруі

ойлаған деңгейге көтерілді деуге келмейді. Нашар дамыған елдер сияқты, мұнда да аса

байлар, байлар және тым кедейлер бар. Соған қарамастан, дамыған елдермен

салыстырғанда, республикамыз шапшаң қарқынмен өркендеп келеді. Саясатымыздың стратегиялық мақсаты ел Конституциясымен бекітілген: «Қазақстан

республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде

орнықтырады; оның ен қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен

бостаңдықтары». Қазақстан жауапты таңдау жасады және бәсекелестікке, меншіктің

әрқилы формаларын дамытуға негізделген экономикаға әлеуметтік бағдарлануды

белгіледі.

Еңбек социологиясының категориялары Еңбек социологиясының басты категориялары мыналар: еңбектің мәні, еңбектің сипаты, еңбек жағдайлары, еңбекті ұйымдастыру, еңбек түрлері, еңбектің қызметтік-себептіптік құрылымы, қызметке қатынас т. б. Еңбектің мазмұны – бұл өндіруші қызметі саласымен жасалған еңбек операциясының түрлері, мүмкіншілік және өндірістік процесс үстіндегі шешім қабылдаудағы жаңалық деңгейіне байланысты бөлуді ескеретін еңбектің сипаты. Еңбек категориясы жұмысшылардың әртүрлі еңбектік қызметтерге (физикалық немесе ой еңбегі, аграрлы немесе индустриалды, ұйымдастырушы не атқарушы, жай немесе күрделі) бекітілуін көрсетеді. Еңбек жағдайлары әлуметтік-экономикалық, гигиеналық, ұйымдастырушылық жағдайларды қамтиды. Еңбекке қатынас (көзқарас) - бұл индивидттің еңбек заттары, құралдары, өнімдерімен және өндіруші ортамен байланысының сипаты. Еңбекке қатынас индивидтің қоғаммен негізгі байланысын көрсетеді және еңбектің қоғаммен бағалануы (бедел, әлуметтік статус) арқылы көрінеді.

Еңбекті ұйымдастыру – жұмыс күшін ұтымды пайдалануды қамтамасыз ететін шаралар жүйесі. Өндіріс барысында адамдарды тиісінше орналастыруды‚ еңбек бөлінісін‚ әдістерін‚ оны біріктіруді‚ нормалауды‚ ынталандыруды‚ жұмыс орындарын ұйымдастыруды‚ оларға қызмет көрсетуді‚ қажетті еңбек жағдайын қамтиды. Тиімділік пен ғылыми негізделудің түрлі дәрежесімен сипатталады. Өзара байланысты экономикалық‚ психофизиологикалық және әлеуметтік міндеттердің топтарын қамтамасыз етуге тиіс. Экономикалық міндеттер еңбек өнімділігін арттыруға‚ өндіріс құрал-жабдығын толық пайдалануға‚ өзіндік құнды төмендетуге‚ өнім сапасын жақсартуға бағытталған; психо-физиологиялық міндеттер қоғамның басты өндіргіш күші – адамның денсаулығын сақтауды және жұмыс істеу қабілетін арттыруды қамтамасыз ететін қолайлы өндірістік жағдай жасауға бағытталған; әлеуметтік міндеттер – еңбекті материалдық және ағлақтық жағынан қанағаттандыруға‚ жұмыссыздықтан қорғауға‚ жұмысшылардың басқа да әлеуметтік мұқтаждарын қанағаттандыруға бағытталған. Еңбекті ұйымдастыру жөніндегі жұмыстың негізгі мазмұны – мына бағыттар бойынша шаралар кешенін жобалап‚ енгізу: жұмыс орындарын мамандандыру‚ қызметкерлер құрамын ұтымды іріктеу‚ олардың еңбегін жұмыс түрлері мен біліктілік бойынша бөлу негізінде еңбек бөлінісі мен бірігуі нысандарын жетілдіру; жұмыс орындарын ұйымдастыру мен оларға қызмет көрсетудің озық нысандарын енгізу; еңбек тәсілдері менәдістерін оңтайландыру; еңбек жағдайын жақсарту; еңбекті нормалау мен оған ақы төлеуді жетілдіру; кадрларды даярлау және олардың біліктілігін арттыру.