8. Басқарылатын және болжамды модельдер

Басқарылатын модельдер - Басқару үлгісі- басқарылатын ұйым қойылған мақсаттарға жету үшін, қарқынды даму және өзінің өмірге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін басқару жүйесі қазір қандай және қандай болу керек, ол қоршаған ортаға қалай бейімделеді, қалай бейімделу керек деген сұрақтарға жауаптардан тұратын теоретикалық түрде құрылған бүтін сыбайластықтар жиынтығынан тусіну керек. Басқару процесі мен ғылымында Басқару үлгісі маңызды категориялардың бірі болып табылады. Бұл басқарушының басқаруына берілген объектіні қалай басқару, алдында тұрған, мәселерді шешу үшін, басқарушылық стратегиялардың арсеналын, технологиясын қолдану сияқты күрделі міндеттер тұруымен тығыз байланысты.

Оның екі кезеңі бар:

1.Үлгіні құру

2.Үлгіні зерттеу және тұжырым жасау

Болжамды модельдер – модельдердің функционалды қызметін қарастыра отырып, олардың орындайтын келесі функцияларын жіктейді:

1. Зерттеу ф-сы –ғылыми білім алуда қолданылады;

2. Тәжірбиелік ф-сы –тәжірбиеде қолданылатын болжам, жобалау;

3. Тренингтік ф-сы –әр түрлі салаларда мамандардың тәжірбиелік білімі мен біліктілігін жоғарлату үшін қолданылады.

4. Оқыту ф-сы –мамандардың білімін, біліктілігін қалыптастыру үшін қолданылады.

9. Модельдерді ұсыну формалары

1. физикалық форма –материалдық объект пішіні: глобус, қала жоспары;

2. вербалдық форма –сөздік –объект сипаты сөз, сөйлем арқылы: адам келбеті, кәсіпорын құрылымын ауызша сипаттау;

3. графикалық –схема, график, диаграмма, карта;

4. таңбалық –символ, белгі арқылы: жол белгілері, математикалық формулалар.

10. Модельдердің атқаратын функциялары

Рассматривая функциональное назначение моделей, можно выделить следующие функции, выполняемые моделями:

• исследовательская — применяется в научном познании;

•практическая — применяется в практической деятельности (проектировании, управлении и т. п.);

•тренинговая — используется для тренировки практических умений и навыков специалистов в различных областях;

•обучения — для формирования у обучаемых знаний, умений и навыков.

Менеджменттің функциялары:

• Жоспарлау- ұйымның мақсаттарын құруға және нәтижелерді қадағалауға әрекет көрсеткішінің жүйесін тиімді қолдануға мүмкіндік береді.

• Ұйымдастыру- ұйым құрылымын құрастыру және оның тиімді жұмысы үшін қажетті нәрсенің бәрімен қамтамасыз ету.

• Уәж- ұйымда қызмет атқаратын адамдарды белсендірі.

• Бақылау- ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз етеді.

• Үйлестіру- ұйымның барлық буындарының арасында рационалды байланысты орнату жолымен олардың жұмыс барысында келіспеушілікті, ірекет бірлігін қамтамасыз етеді.

11. Басқарушылық шешімдерді әзірлеудің негізгі формалары

Басқарушылық шешімдер модельдері келесі негізгі элементтерден тұрады:

1. Мақсат

2. Альтернативалар

3. Сыртқы орта жағдайы

4. Уақыт аспектісі

Мақсат –кез-келген шешімді қабылдау моделі алдына мақсат қояды. Кей модельдер бір ғана мақсаттық функцияны қажет етеді. Ал басқалары алдына бірнеше мақсаттық функцияны қояды. Мақсаттар жүйесі мақсаттық функциясын басқа приоритеттік қатынастардан тұрады.

Альтернативалар –деп іс-шаралардың күтіліп отырған варианттардың нұсқалары. Осы нұсқалар бір-бірімен қажеттілік деңгейі бойынша салыстырылады. Сөйтіп бір ғана нұсқаны таңдап пайдаланады. Сонымен қатар, бағдарламалық шешімдер моделі қолданылған кезде іс-шаралар нұсқауларының бірнешеуі іске асырылады. Көп нұсқаның ішінен бірін қалдыру –бір шешімді қабылдау модельдеріне тән.

Сыртқы орта жағдайы –кәсіпорынның жағдайына тікелей әсері бар. Олар кәсіпорынға анықталмағандық пен тәуекелділік арқылы әсерін тигізе алады. Сол себептен басқарушылық шешімдердің модельдерін ақпаратпен қамтамасыз етуді қажет етеді.

Уақыттық аспект –бұл аспект шешімдерді қабылдау модельдеріне қатысты іс-әрекеттерді өңдеу мен іске асыру мерзімдерімен маңызды.