87. Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар

Мемелкет адам қоғамы дамуының белгілі бір сатысында пайда болған.Мемелекет мәңгілік табиғатқа ие емес, ол алғашқы қауымдық құрылыста болған жоқ, тек осы қоғамның дамуының финалды негізінде адамзаттығ өндірістік және өмір сүруінің жаңа ұйымдық- еңбектік үлгісімен байланысты себептерде пайда болған.

Былайша билік ерте таптық қоғамда мемлекеттік болады, қанаушылық қатынасын бекітуі мүмкін, озушлықтың артықшылығын бекітіп қамтамасыз етіледі, оның көмегімен негізіг өндірістік салаларға белгілі бір топтың меншігі бөлінеді және осы тап билік етушіге айналысатыны толық анықталмайды.

Осылайша, тапқа дейінгі эголитарлық қоғамға қарағанда ( эголития – теңдік) таптық қоғамда билік саяси болады. Бұл топқа дейінгі және таптық қоғамдағы биліктердің қағидалы ерекшеліктеріне негізделеді.

Енді,мемлекетің пайда болуымен тағы бір маңызды қоғамдық дамудың ерекшелігі бар.Бұнда әңгіме қоғамдық дамудың бірдей еместігі туралы, яғни адамзаттың белгілі бір тарих кезеңдерді отриядтармен өтуі туралы нүкте. Бұл пройеске объективті ғана сәйкес, субъективті фактролардың да әсер етуі туралы, бұл ең бір фундаменталды заңдылықтардың бірі.Осы заңдылық мемлекеттің пайда болуының әр тұрлілігіне әкеп соқтырады.

Органикалық теория – бұл пікірді Платон көне дәуірде уағыздаған. Бірақ теория толық 20 ғасырда қалыптасты.Өкілдері:Блюнчли, Г.Спенсер, Вормс, Прейс т.б./1/

19 ғасырдағы ғылымының жетістіктеріне сүйене отырып, бұл теория – адам қоғамнында табиғаттың объективтік даму заңдарына сәйкес эволюциялы жолмен мемлекетті құрады.

Табиғи құқықтық теория -17-18 ғасырларда қалыптасқан теория.Өкілдері:Г.Гроцкий, Т.Гоббс, Д.Локк, Ж.Ж.Руссо, Б.Спиноза т.б. Теорияның мазмұны: адамдардың өздерінің табиғи құқықтары болады (бостандық, теңдік, еңбек жасау). Қоғамда бостандықты, әділеттілікті, теңдікті сақтау үшін адамдар өзара шарт жасап меммлекетті құрды. Бұл шарттың мазмұны көп елдің Конститутциясына кірді деп түсіндіреді.

Келісім – шарттық теория – мемлекет шығуын, пайда болуын адамдар арасындағы келісім –шартпен байланыстырады.

Материалистік теория – мемлекет пайда болуын экономикалық тұрғыдан түсіндіреді, себептері: қоғамдақ еңбекің бөлінуі, қосымша өнімнің, жеке меншіктің пайда болуы, қоғамның қарама –қарсы екі тапқа бөлінуі, қайшылық күресінің басталуы. Мемлекет пен құқықтың мазмұнының тарихи өзгеріп отыруы қоғамдық мүдде мақсатты қорғауы.

Шынында да тарихи деректерге жүгінсек, мемлекеттің қоғам дамуының белгілі бір кезеңінде шыға бастағанын байқаймыз.

1.Мемлекет -бір таптың үстемдік етуін қолдайтын саяси ұйым.

2.Мемлекет (жалпы әлеуметтік тәсіл бойынша)- саяси ұйым (ассоциация). Бұл саяси бойынша мүшелері бұқаралық –биліктік қатынастар арқылы арқылы біріктіріледі.Мұнда мемлекет адамдардың өзара ымыраға келуінің құралы болып табылады.

3.Мемлекет – құқық заңдарға тәуелді адамдардың бірлестігі(И.Кант бойынша).

88. Ерлі зайыптылардың құқытары мен міндеттері

«Неке және отбасы жайлы кодекс» бойынша: Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркелген күннен бастап туындайды.

31-бап: Ерлі-зайыптылардың тектерді таңдау құқығы

1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезiнде ерлi-зайыптылар өз тiлектерi бойынша ортақ тегі ретiнде өздерiнiң бiреуiнiң тегiн таңдайды не ерлi-зайыптылардың әрқайсысы өзiнiң некеге дейiнгi тегiн сақтап қалады, не біреуі (екеуі де) өз тегiне екiншi жұбайдың тегiн қосып алады. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң болса да некеге тұрғанға дейiнгi тегi қосарлас болса, олардың тектерін қосуға жол берiлмейдi.       Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде тегі өзгерген жағдайда, азамат бір ай мерзімде жеке басын куәландыратын құжаттарды ауыстыруға міндетті.       2. Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң тегiн өзгертуi екiншiсінің тегiн міндетті түрде өзгертуiне әкеп соқпайды.       3. Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған жағдайда ерлi-зайыптылар неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде таңдаған тектерін сақтауға немесе өздерiнiң некеге дейiнгi тектерін қалпына келтiруге құқылы.

Заңдық мағынасында отбасы дегеніміз – бұл некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиелеуге алудың өзге де нысандарынан туындайтын және отбасылық қатынастарды нығайту мен дамытуға септігін тигізетін, мүліктік және мүікке қатысты емес жекебастың құқықтарымен байланысқан адамдар тобы. Отбасылық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы отбасылық құқық деп аталады. Отбасы – неке қатынастарын реттейтін негізгі нормативтік құқықтық акт Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» Заңы болып абылады.

Неке – отбасын құрудың негізі болып табылады. Ерлі – зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын отбасын құру мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты – неке деп түсінуіміз қажет.

Неке (ерлi-зайыптылық) және отбасы туралы Қазақстан еспубликасының Кодексінде былай деп көрсетілген:

6-бап. Неке-отбасы (ерлi-зайыптылық-отбасы) қатынастарында құқықтар мен мiндеттердi жүзеге асыру:

Егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде өзгеше белгiленбесе, азаматтар неке-отбасы (ерлi-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын өздерiне тиесiлi құқықтарды, оның iшiнде осы құқықтарды қорғауға арналған құқықты өз қалауы бойынша пайдаланады.

Неке-отбасы (ерлi-зайыптылық-отбасы) құқықтарының жүзеге асырылуы мен мiндеттердiң орындалуы отбасының басқа мүшелерi мен өзге де құқық субъектiлерiнiң құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн бұзбауға тиiс.

7-бап. Неке-отбасы (ерлi-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғау:

Неке-отбасы (ерлi-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғауды азаматтық сот iсiн жүргiзу қағидалары бойынша сот жүзеге асырады. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, неке-отбасы (ерлi-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғауды мемлекеттiк органдар өз құзыретi шегiнде және осы Кодексте көзделген тәртiппен жүзеге асырады.

Бұзылған құқықты қорғау үшiн билiк немесе басқару органына жүгiну құқық қорғау туралы талап-арызбен сотқа жүгiнуге кедергi жасамайды.

Ерлі – зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын, отбасын құру мақсатымен заңда белгіленген тәртіп бойынша тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасаған ері мен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты неке деп түсінуіміз керек. Қазақстанда тек мемлекеттік АХАТ органдарында жасалған адамдардың одағы ғана неке деп танылады. Болашақ ерлі – зайыптылардың өзара келісімі және олардың неке жасы 18 – ге толуы неке қиюдың басты шарты болып табылады.

Ерлі – зайыптылар арасындағы қатынастар құқықтары мен мінднттерінің теңдік қағидаларына негізделеді.

Азаматтық некеден туған балалар, тіркелген некеден туған балалар сияқты заңмен қорғалады. Алайда мұндай қатынастар әдетте тараптар үшін заңдық салдар туындатпайды.

Мемлекет аналар мен балалары қолдайды, отбасын қорғауға алады.

Ерлі – зайыптылардың жеке және мүліктік құқытық қатынастарының тоқтатылуы некенің тоқтатылуы деп түсініледі. Неке заңда айқындалған оқиғалардың туындауы салдарынан не ерлі – зайыптылардың бірінің немесе екеуінің бірдей қалауымен тоқтатылады.

Ажырасу жолымен некенің тоқтатылуы заңда белгіленген тәртіп бойынша АХАТ органдарында немесе сотта іске асырылады.