82.Көлік шаруашылығының құрылымы

Қазақстанның өнеркәсіп өндірісі жылдар бойы күйзеліс-дағдарысқа ұшырап, құлдыраудан кейін даму жолына түсті ,яғни Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы пәнінде, халық шаруасы бөлімін оқығанда. «Қазақстан құрылысы», « Нұрмақов өнеркәсіпті қалпына келтіруші», «Қазақстандағы сауда қатынасаның дамуы», «Түркістан-Сібір магистралі» атты еңбектерін пайдалануға болады. Көлік географиясы. Көлік географиясы тарауын қарастырғанда Қазақстан экономикасын өркендету үшін, кең байтақ қазақ жерін ғасырлар бойы толастамаған керуендер легін 20-шы жүз жылдықтың басында теміржол алмастырды. Соның ішінде Ұлы Жібек жолының сүрлеуін жаңғыртқан Түркісб теміржолының желісінің маңызы отандық көлік жүйесінде елеулі болып қала бермек. Яғни, Түркістан аймағынан Сібірге мақта және керісінше Жетісуге Сібір жеріндегі арзан астықты жеткізуді жеңілдету мақсаты қарастырылған болатын. 1958 жылы Түркістан-Сібір темір жолы Қарағанды теміржолымен қосылып, қазақ теміржолы болып құрылды. Осы жылдары Ақтоғай станциясынан Қытайдың шекарасындағы Достық станциясына салынды. Сонымен Транс Азиялық теміржолдың жетекші жүйесіне айналды.

Көлік шаруашылығының құрылымын жүк айналымы көлемімен, жүктің ерекшілігемен және өндіріс көлемімен анықталады. Көлік шаруашылығының құрамында, темір жол көлігі, оның кіре беріс жолдары мен депосы дөңгелекті көліктер, оның авто -тұрағы мен жөндеу орындары (мастерской), су көлігі, оның айлағы (причал) , аспалы жолдары т.б кіруі мүмкін .

Ірі зауыдта , тасымалдау жүгі мол жүк айналымын, барлық жүк тасмалдау күштерін қолданады : онда темір жол, оның темір жол цехы, автомобиль және су көліктерін қолданады. Транспорт шаруашылығын, мұндай ірі зауыдтарда көлік – техникалық бөлімі басқарады . Орта зауыдттағы транспортты бірлескен көлік цехі , оған қоса көлік түріне қарай бөлімшелер басшылық етеді. Кішігірім жүгі аз зауыдттарда бірлескен көлік шаруашылығы құрылады .

Көлік цехтары өзінің құрамында әртүрлі қызмет ету бөлімшелерден тұрады . мыс: темір жол цехында : қозғалу (пайдалану ) қызмет орны, тартқыш қызмет орны, жол қызмет орны, жүкті тиеу түсіру жұмысындағы қызмет орны.

Механикалық көлікті ішкі цехтағы, жұмыс арасындағы операциялық тасымалдау, көп жағдайда, цех арасындағы тасмалдауға қолданады. Механикалық көлікте көпір кранын, монорельстік жолдар, аспалы жолдар, лифті, көтергіш, контейнерлер т.б кеңінен қолданады .

Келешегі мол экологиялық тиімді түріне жүкті тасымалдауда көлікті автоматты ав әдріске жеткізу аспалы итеруші конвейер қолдану.

Бұдан басқа, машина жасау зауыдында көлікті көптеген номенклатуралы көлік құралдары бар: тиеу – түсіру және көтеру – көлік механизмдері (механикалық күрек, полиспастар , тал, домкраттар, лебедкалар т.б ) . Бұл қаралатын механизмдер ең еңбексиымдылық көлік жұмыстары, ал бұларсыз көп жағдайда қолмен атқарылатын жұмыс .

28. Кәсіпорынның экономикалық тиімділігі деген не?

Тиімділік – кәсіпорынның қаржылық қызметінің жалпылама көрсеткіші. Шаруашылықты жүргізудің түпкілікті нәтижелерін пайдадан гөрі неғұрлым толық сипаттайды, өйткені оның шамасы нәтижеліліктің қолда бар және пайдаланылған ресурстармен арақатынасын көрсетеді. Тиімділік көрсеткіштері кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалау үшін және инвестициялық саясат пен баға белгілеу үшін қолданылады. Тиімділік көрсеткіштерінің түрлері: өндіріс пен инвестициялық жобалар шығынының тиімділігін (өзін-өзі өтеуді) сипаттайтын көрсеткіштер; сатылым тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер; капитал мен оның бөліктерінің табыстылығын сипаттайтын, активтердің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер. Тиімділіктің осы көрсеткіштерінің бәрі теңгерімдік пайда, өнімді өткізуден алынған пайда мен таза пайда негізінде есептеледі.

Экономикалық тиімділік - жұмсалған еңбек пен шаруашылық істің нәтижесінің арасындағы қатынаспен бағаланатын өндірістің нәтижелілігі.

Кәсіпорында өндіріс тиімділігін арттыру және еңбектің соңғы нәтижесі тікелей еңбек ресурстарының пайдалану дәрежесімен қызметкерлердің біліктілік деңгейіне байланысты. Кәсіпорындардың еңбек ресурстарының әлеуметтік белсенділігі – жұмысшы күші болып табылады.