37. Өндіріс типтері (жеке, сериялық, жаппай), олардың сипаттамасы, артықшылығы және кемшілігі.

Өндіріс типтері (түрі)-дегеніміз өнім шығару көлемі және тұрақтылығы, біркелкілігі, номенклатурасы, өндіріс категориясының жіктелуін айтамыз. Жаппай өндіріс типі ірі көлемде шектелген наменклатурада көп мөлшерде шығарылатын өнімді сипаттайды. Тәжрибеде өндіріс қуаттылығы, материал және еңбек ресурстары бар жағдайда өнімді өндіру шектелмейді. Бұл өнімдерге автомабиль, ауылшаруашылық машиналар жатады.

Жаппай өндірісте, кәсіпорын басқа түрлермен салыстырғанда еңбек өнімділігі жоғары, төменгі өзіндік құнда және өндіріс циклінің қысқа мерзімінде, өндіріс жетістігіне қол жетеді.

Бұл өндіріс типінде операцияны бекіту коэффициенті жаппай өндіріс үшін бірге тең қабылданған.

Енді осы өндіріс типтерінің әрқайсысын технико-экономикалық сипаттамасын қараймыз.

Жұмысшы орнында жеке және оған жақын ұсақ сериялы өндірісте маманданбаған көп номенклатуралы бұйымды дайындау жұмысымен сипатталынады. Бұл өндіріс жеткілікті иілгіш және әртүрлі өндірістің тапсырмасын орындауға беиімделген.

Жеке өндіріс жағдайында технологиялық үрдісте әрбір тапсырыс бойынша бұйымды өндеуге іріленген түрінде бағдарлама карта жасалынады; бөлімшелер кең наменклатурада бұйымды дайындауда қамтамасыз етуде, әмбебап жабдықтармен қамтылып жабдықталынады. Сондықтан, әртүрлі мамандықтағы жоғарғы квалификациядағы мамандар керек етіледі.

Жеке өндірісті ұйымдастыру жағдайында өзінің ерекшелігі бар. Бұйымның әртүрлігінен, оларды өндеу және тәсілдері, өндіріс бөлімшелерінде технологиялық принципте бірдей топта бойынша жабдықтар орналыстырады. Жеке өндірісті ұйымдастыру экономикалық көрсеткіштерінен көрінеді. Кәсіпорында жеке өндіріс типі басым болған жағдайда бұйымнын еңбексиымдылығы басым болып, аяқталмаған өндірістің көбейіп, тетіктердін операция аралығында жиналып қалуына әкеліп соғады. Бұйымның өзіндік құн құрылымында еңбек ақы төлеу шығын үлесі жоғары болады. Бұл үлес, ереже бойынша 20-25% құрайды.

Сериялық өндірісте тетік номенклатураларының шектелген партиясын дайындау сипатталынған. Мұнда белгілі бір уақытта қайталанатын үрдіс.

Сериялық өндірісті ұйымдастыру үшін келесі ерекшелікпен сипатталынады. Цехтар, ереже бойынша, өзінің құралында заттай-тұйық бөлімшеден тұрады, жабдықтар мұнда технологиялық үрдістегі типтерге қозғалыс бойынша орналастырылған. Осының қорытындысындағы өзара жұмысшы, орындарында біршама жай байланыс тұйындайды және бұйымдарды дайындау үрдесіндегі қозғалыста тұрадәлділік ұйымдастыруға ыңғай жасалынады.

Сериялық өндіріс жағдайында қатарластырылған-дәйікті өндіріс үрдісін ұйымдастыру мүмкіндігі туады. Бұл оның көзге түсу ерекшелігімен деуге болады.

Сериялық өндірісте басқаша ұйымдастыру формасы немесе басқадай қолдану еңбекыиымдылығына және бұйымды бөлімшеге бекітілген өнімді шығару көлеміне байланысты. Ірі, еңбекті көп керек ететін, саны жағынан көп дайындалатын және техникалық үрдісте үйлес келетін, айнымалы-ағымдағы өндірісте ұйымдастыруды бір бөлімшеге бекітіледі.

Орта бұйым мөлшерінде, көп операцияланатын және еңбекті көп керек етпейтін үрдісте бір партияға біріктіріледі.

Егер оларды шығару өндірісте үнемі кайталай берсе, онда өнделу топтарға арналған бөлімше ұйымдастырылады.

Ұсақ еңбексиымдылығы аз бұйымдар, мысалы мөлшерленген шпилькалар, бұрандалар, маманданған бір бөлімшеге бекітіледі. Бұл жағдайда турадәлділік өндіріс ұйымдастырылады.

Сериялық өндірісте еңбек өнімділігін көтеру үлесінде негізігі ұйымдастыру көзқараста-өндіріске тосқынды (ағымда) әдісті ендірілу болып табылады.

Сериялық өндірісте дайындау немесе кезең-кезімен қайталанатын партия бұйымын жөндеуді сипаттайды. Партиядағы ұйым санына тәуелдікте немесе сериялы және операцияны бекіту коэффициентінің маңызында ұсақ сериялы, ортасериялы және ірісериялы өндіріске ажыратылады.

Ұсақ сериялы өндірісте операцияны бекіту коэффициенті 21-ден 40 дейінгі (қоса санағанда), ортасериялы өндіріс үшін-11ден 20 (қоса есептегенде) ірісериялы өндіріс үшін-1ден 10-ға (қоса есептегенде)