26. Амалдық жүйелер. Аж классификациясы және функциялары.

¹ Амалдық жүйе – жүйелік бағдарламалық деңгейдің бірден бір мысалы және жүйелік бағдарламалық жасақтаманың (БЖ) маңызды бөлігі.

² Амалдық жүйе (АЖ) – компьютерді басқаруға және компьютер мен қолданушы арасында байланысты орнататын бағдарламалар жиынтығы.

³ АЖ – компьютер мен қолданушы арасындағы диалогты қалыптастыратын, компьютерді және оның ресуртарын басқаратын өзара байланысқан жүйелік бағдарламалардың жиынтығы.

* АЖ-ден ДК-ның жұмыс істеу сапасы, қолданушының жұмыс жасау икемділігі анықталады.

АЖ классификациясы:

1.Бір есепті ОЖ (DOS – Disk Operating System) бір уақытта бір тапсырмадан артық орындай алмайды, Көп есепті ОЖ (Windows 98/ME) бір уақытта бірнеше тапсырманы орындауға қабілетті, олардың арасында компьютер қуатын бөлу арқылы. Тапсырмалар саны процессордың қуаттылығы және жедел жад көлемімен шектеледі. 2.Бір қолданушылылық–бір ғана клиентке қызмет көрсетуге арналған (Windows 98),Көп қолданушылылық–бір уақытта бір топ қолданушы ның жұмыс істеуіне арналған (Windows NT/2000).3.Разрядтылығы бойынша ОЖ 16-разрядты, 32-разрядты, 64-разрядтыға бөлінеді.4.Интерфейсі бойынша графикалық және графикалық емес деп бөлінеді (командалық жолды).

АЖ негізгі функциялары:1.Пайдаланушыдан қабылдайтын команда лар ж/е олардың өңделуі;2.Басқа програм/ды іске қосу, тоқтату, кідіру үшін қабылданатын, орындалатын программалық сұраныс. 3.Орындалатын прграм/ды оперативті жадыға жүктеледі.

4.Программалар инициациясы5.Деректер базасын басқару жүйесінің жұмысын жасау.6.Мультипрограммалау жүйесін жасау.

7.Барлық енгізу-шығару операцияларын ұйымдастыру ж/е басқару функцияларын жасау.8.Жадыны үлестіру.

9.Берілген стратегиялар ж/е қызмет көрсету пәні б/ша есептердің жоспарлануы мен диспетчерлері.10.Орындалатын программалар арасындағы деректер мен хабарлар.

ң алмасуын ұйымдастыру.11.Деректер сақтауын жасау, қатерден сақтау.12.Жүйенің бөліктік жаңылысу кезінде бер. қыз..

13.Программалық жүйенің жұмыс жасау арқылы пайдаланатын өзінің дайындайды.

27. Бумалар мен Файлдар (файл типі, файл атауы) Файлдық жүйе. Сілтеуіш ағдарламасының көмегімен файлдық жүйені басқару технологиясы.

Файл (file- бумага, десте) белгілі бір атпен магниттік дискде жазылған біртектес информациялар жиыны. Файл- аты бар бір құжатар байттар тізбегі , Файл программа, не құжат болуы мүмкін. Әр файлдың аты болады. Оның оң және сол жақ бөл ктерден тұратын ек аты болады.Оң жақ бөлгіш символдан тұрады және олар файлдың типін анықтайды. Сол жақ бөліктің ұзындығы 1-ден 255 символға дейін жетеді, оның пайдаланушы үшін құжаттың қызметін анықтайтын мазмұндық жүктемесі бар. Файл атында / ? : * < > / символдарын пайдалануға болмайды. Бума- бұл түрлі программаларды және құжаттарды дискіге, файлға сақтайтын ақпаратты сақтаушы Мұның мағынасы мынада: каталог пен программалар тобы белгілі бір объектілерді орналастыруда қолданылатын контейнер болып табылады. Каталог - файлдарға арналған контейнер, програмалық топ - жеке программаларға арналған контейнерлер, т.с.с.Бума құру үшін жұмыс столына тышқанның сол жақ батырмасын шертіп контекстік менюден Құру " Бума командаларын орындау; Бума атын өзгерту үшін файлға тышқанның оң жақ батырмасын шерту, жанамаменюден қайта ат беру (переименовать) командасы таңдалады.Файл қасиетін көрсететін параметрлер:• Тип, сақталынған мəліметтердің мазмұнын көрсетеді;• Файл өлшемі, дискілік кеңістіктен алатын көлемі;• Файлдың құрылған мезгілі мен уақыты;• Файлға соңғы өзгертулер енгізілген мезгіл мен уақыт;• Файл атрибуттары: архивтік, тек оқу үшін, жасырынды, жүйелік.

Төменде көп тараған файлдық жүйелердің мысалдары келтірілген.CD-ROM Файлдық жүйесі,CP|M Файлдық жүйесі,MS DOS Файлдық жүйесі,Windows Файлдық жүйесі,UNIX Файлдық жүйесі.

Файлдық жүйе – бұл құрылым ядро жүйенің басқаруымен және жүйедегі жадыдағы пайдаланушыларға қатынас жасауға мүмкіндік береді. Жадыдағықорлар әр түрлі информация тасушы жадыға кіргізеді: бұлар (иілгіш дискілер, CD-ROM, винчестер). Ядро осы қорларды бір иерархиялық құрылымға ұйымдастырады, ол құжатта басталып және көптеген құжаттарға бөлініп басқа құжаттармен жұмыс жасайды. Ең басты құжат жоғарғы денгейі тұқым айтады. Құжаттан басқа файлға өту үшін, файлдың атымен бірге оған өту үшін жолы көрсетеді.Атының жолы абсолютті (мысалы /tmp/afile) немесе оған кіруші (мысалы bmp/emacs). Файлдық жүйе – бұл операциялық жүйенің компоненті, ол файлды құрады, сақтайды және атаулы деректер жиынына қатынас құрады. Бұл атаулы деректер жиынын файл деп атайды.Файлдың негізгі қасиеттері. 1. Файл – бұл аты бар және осы атқа сілтеп файл мазмұнымен әрекеттесуге мүмкіндік беретін бір объект. Әдетте файл аты – ол тізбекті бір символдар, оның үзындығы операциялық жүйеге байланысты.2. Орналасудан файлдың тәуелсіздігі. Нақты файл жұмыс орындау үшін файлдың сыртқы құрылғыда орналасуы жайында ақпараттың қажеті жоқ.3. Енгізу-шығару функцияларының жиынтығы. Әрбір операциялық жүйе файлмен алмасуды қамтитын функциялар жиынтығын анықтайды. Көбінесе функциялар жиынтығы келесі сұраныстардан тұрады:файлды жұмыс жасау үшін ашу . Бар немесе жаңа файлды ашуға болады.

28. Windows амалдық жүйесіндегі стандартты бағдарламалар жəне олардың функциялары. Windows жүйесінің стандртты программалары құрамына бір топ программалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай алмайтын бірсыпыра жұмыстардың орындалуын қамтамсыз етеді мысалы:

- мәтіндік құжаттар дайындау; - графикалық бейне - көріністерді даярлау және оларды өңдеу, түзету; -жұмыс уақытын жоспарлау және ұйымдастыру;- математикалық есептеулерді орындау және т.б.

Әдетте, бұл қосымша программалар «Стандартты» тобында орналасады.Windows стандартты бағдарламаларына мыналар жатады: Блокнот, Word Pad мәтіндік өңдегіштері, Paint сызбалық өңдегіші, Есептегіш бағдарламасы және басқа.

Бұл бағдарламаларды іске қосу: Бастау мәзірі – Бағдарламалар – Қалыпталған – тізімнен өзіңізге қажетті бағдарламаны таңдаңыз.

Блокнот бағд–қарапайым құжаттарды жасауға арналған күрделі емес мәтіндік өңдегіш. Көбінесе Блокнот бағдарламасы шағын мәтіндерді теру, .txt кеңейтім бар мәтіндерді қарап шығу және өңдеу үшін қолданылады, бірақ көптеген пайдаланушылар оны веб-беттерін жасау үшін қарапайым аспап ретінде қолданып жүр.

Күнтізбе - бұл жұмыс уақытын жоспарлауға мерзімдік жоспар жасауға, кездесулер мен телефон жоспар жасауға, кездесулер мен телефон соғу кестелерін құрстыруға арналған шағын программа. Программаны іске қосу үшін «Реквизиттер» тобынан «Күнтізбе белгісін» таңдау қажет.

WordPad,Write редакторлары күрделі мәтіндік құжаттарды дайындауға мүмкіндік береді. Алайда, MS Word-пен салыстырғанда, бұл бағдарламаның мәтінмен жұмыс істеу мүмкіндіктері азырақ. Іске қосу«Реквизиттер» тобындағы «Write редакторы таңдау. Word Pad және Write редакторлары мәтіндік құжатты пернелерде теріп, дискілерде сақтауға, оларды өңдеуге ішкі көрінісі мен қаріпін өзгертуге, құжат ішінде символдарды іздеу және ауыстыру әдістерін іске сыруға, графиктік суреттерді қосуға, оның беттерінің параметрлерін өзгертуге және қағазға басып шығаруға мүмкіндік береді.

Paint (Paintbrush) – Windows жүйесінің стандартты программалар тобына кіретін қарапайым нүктелік графикалық редактор. Paint сызбалық өңдегіші қарапайым сызбалық кескіндер, суреттер жасауға арналған. Бұл суреттерді ақ-қара түсті етіп, файл түрінде сақтауға, басып шығаруға, жұмыс үстелінің өңдік суреті ретінде пайдалануға немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады. Paint мәтіналғы көмегімен түсірілген фотографияларды қарап шығып, өңдеу үшін де пайдаланылады. Paint сызбалық өңдегіші .jpg, .gif немесе .bmp пішімді нүктелік суреттермен жұмыс істеу үшін қолданылады.

Есептегіш бағдарламасы кәдімгі есептегіш атқаратын әрекеттерді орындауға арналған. Ол қосу мен алу сияқты негізгі арифметикалық амалдарды, сондай-ақ логарифмдер мен факториалдарды табу сияқты инженерлік есептегіш функцияларын да орындайды. Іске қосу үшін «Реквизиттер» тобында «Калькулятор» таңдау. Программа екі режим де жұмыс істейді:

- стандартты (жады бар қарапайым калькулятор)

- ғылыми (қиын да күрделі есептеулер жүргізуге арналған калькулятор) режимі болып табылады.