11. Дж. Томсоның моделi мен Резерфордтың атомның ядролық моделi.

Атомның эксперимент қорытындысынан шығарылған ең алғаш моделін 1911 жылы ағылшын ғалымы

Эрнест Резерфорд ұсынды.Бұл уақытқа дейінгі эксперименттер нәтижесінде зат ішінен, атомнан,

электрондар бөлініп шығатындығы анық болды, олай болса, атомның ішінде оларды нейтралдайтын оң зарядтар да болу керек.Резерфорд өз тәжірибелерінде бір шоқ α – бөлшектерін жұқа металға

бағыттап жібергенде, олардың басым көпшілігі жұқа металдан өтіп, түзу бағытта жүретінін экраннан көрген. Сонымен қатар α – бөлшектерінің біразы әуелдегі бағытынан ауытқып, әр түрлі бұрыш т.зіп бұрылғанын байқады.Сирек жағдайда жеке α – бөлшектерінің кері қайтқандығы байқалды. α –бөлшектерінің кері қайтуы атомның ішіндегі бір жерге жиналған оң зарядталған бөлшектердің болуына байланысты.

Осы тәжірибеге сүйеніп Резерфорд атомның ядролық моделін ұсынды.Модель бойынша оң зарядтардың барлығы атомның орталығында ядро жиналған, оны айналып электрондар жүреді. Ядроның оң заряды мен электрон саны тең, сондықтан атом бейтарап бөлшек болады. 1897 жылы ағылшын ғалымы Дж. Томсон электронды ашты.

12. Химиялық байланыстардың типтерi (коваленттi полюстi және полюссiз) Мысалдарды келтір

Атомдардың электрон бұлттары әрекеттесіп, бір – бірімен қаптасуы нәтижесінде түзілген молекулалық электрон бұлты екі атомға да ортақ болатын химиялық байланысты ковалетті байланыс деп атайды.

Полюссіз ковалентті байланыс бірдей атомдардың арасында түзіледі.Полюссіз ковалентті байланыс әр түрлі атомдардың арасында түзіледі.Электрон бұлтының электр терістігі басым атомға ығысуы поляризация деп

аталады. Полюсті молекулаларды таңбалары қарама – қарсы, бірақ шамалары

бірдей, бірінен – бірі белгілі қашықтықта орналасқан зарядтардан (+δ және –

δ) құралған диполь деп қарастыруға болады.

13. Атом құрылысы туралы квант-механикалық көқзарас. Квант сандары (бас квант саны, орбиталь квант саны, магнит квант саны, спин квант саны).

Де Бройль зерттеулері микробөлшектердің қозғалысын сипаттайтын жаңа механиканың негізін салуға

көмектесті. 1925 – 1926 жылдары неміс ғалымы В. Гейзенберг пен австриялық Э. Шредингер өз беттерінше жаңа механиканың екі нұсқасын ҧсынды. Бұл екі нұсқаның нәтижелері бірдей, есептеуі қолайлы болғандықтан Шредингер теңдеуі жиі қолданылады. Атом мен молекула қҧрылыстарының қазіргі

теориялары да осы әдіске сүйенеді. Бұл теориялар микробөлшектердің қозғалысын және күйін сипаттайтын болғандықтан квант механикасы деп атала бастады. Ал Ньютон заңдарына негізделген макроденелерге арналған механика– классикалық механика делінеді.Бор – Зоммерфельд теорисы классикалық және кванттық көзқарастың басын жасанды түрде біріктірсе, квант механикасы ешбір қайшылықтары жоқ

ұғымдарға негізделген бүтіндей теория. Бұл теория бойынша есептеліп алынатын нәтижелер эксперимент жүзінде толығымен дәлелденіп отыр.Толқындық қасиеті бар электрон ядро маңайында өте шапшаң қозғалып теріс зарядтардың тығыздықтары әр түрлі болатын электрон бұлтын түзеді.Электрон бұлты – атомдағы электронның кванттық механика тұрғысынан қарағанда моделі.

Квант сандары. Әр элеметтің атомы өзіне тән ядро зарядымен сипатталады, ал ол электрондар энергетикалық деңгейлер мен деңгейшелерде орналасады. Бҧл электрон микробөлшектер болғандықтан, олардың күйін төрт квант сандарының мәндері сипаттайды.

Бас квант саны n. Электронның мүмкін болатын арақашықтығын, яғни электрон бұлтының орташа көлемін және электрон энергиясын анықтайды.Белгілі бір квант санының мәніне сәйкес келетін электрондардың саны атомда электрондық деңгей түзеді, ал электрондар орналасқан деңгейді электрондық қабат дейді.

Бас квант санының мәндері бірден басталатын бүтін сандармен, ал бұларға сәйкес келетін электрондық деңгейлер немесе қабаттар латынша бас әріптермен кӛрсетіледі.

Бас квант саны 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ...

Энергетикалық деңгей немесе қабат K, L, M, N, O, P, Q …

Бас квант санының мәні, энергетикалық деңгейдің нөмірін көрсетеді.Электронның энергиясы оның ядродан қашықтығына байланысты болады.Сондықтан электрон ядроға жақын жатса, энергиясы да көбейе береді. Сол себепті бас квант санының мәні өскен сайын оның энергиясы артады. Мысалы, бірінші деңгейде орналасқан электрондарға қарағанда бас квант санының мәні n= 2 болатын екінші деңгейде немесе L қабатында орналасқан электрондардың энергиясы кӛп болады. т. с. с.

Орбиталь квант саны l. Бас квант санына тәуелді болады және ол электрондардың пішіндерін анықтайды, сондай – ақ электронның энергиясының бас квант санының мәніне сәйкес келетін орта энергиядан

айырмашылығын көрсетеді. Орбиталь квант санының 0 – ден 1 – ге дейін болатын бүтін сандармен көрсетілген мәндері болады, ал ол мәндерге латынның кіші әріптерімен бейнелейтін деңгейшелер немесе қабатшалар сәйкес келеді.

Магнит квант саны m. электрон бұлттары немесе орбитальдар кеңістікте белгілі бір бағытта орналасады.

Орбитальдардың кеңістікте орналасу бағытын магнит квант саны m анықтайды.

Магнит квант саны орбиталь квант санына тәуелді және оның – 1, 0, + 1 мен өрнектелетін бүтін сандарға тең мәндері болады. Осыған байланысты магнит квант санының сандық мәні m = 2l + 1 тең. Осы формула арқылы табылған магнит квант санының сандық мәні осы деңгейшедегі немесе қабатшадағы орбитальдар санын және олардың кеңістікте қанша бағытта орналасатынын да көрсетеді.

Спин квант саны ms. Жоғарыда қарастырылған үш квант сандарының мәндері электрон орбиталінің күйін, яғни оның энергия қорын, пішінін және кеңістікте орналасу бағытын анықтайтыны айтылды. Спин квант саны орбитальды сипаттамайды, ол электронның өз осінен бір бағытта айналатынын көрсетеді. Электрон өз осінен бір бағытта (сағат тіліне бағыттас) немесе оған қарсы бағытта қозғалуы мүмкін. Сондықтан спин квант санының электронның өз осінен қозғалу бағытына сәйкес екі мәні болады, олар m = +½ немесе m = -½. Спин квант сандарының мәндеріндегі «+»пен «-» электрон қозғалысының әр түрлі бағыттарын көрсетеді. Электрон спиндерін қарама қарсы стрелькамен белгілейді (↑↓).