20. Қандай шығындар тұрақты және өзгермеліге жатады?

Өндіріс шығындары өнім көлеміне байланыс жағынан екі түрде болады:

тұрақты шығындар – олар өндіріс көлеміне тәуелді емес, оларды шартты – тұрақты шығындар дейді;

өзгермелі шығындар – өніріс көлеміне тәуелді болады, оларды пропорционалдық немесе шартты-өзгермелі шығындар деп атайды.

Тұрақты шығындарға - негізгі қорлардың пассив бөлігінің амортизациясы, электр жабдықтардың орнатылған қуат бойынша екі ставкалық тарифпен есептейтін электрэнергия құнының бөлігі, мерзімдік ақы төленетін қызметкерлердің жұмысақысының көбірек бөлігі, үстеме шығындардың көбірегі жатады .

Өзгермелі шығындарға - материалдар, электроэнергия (электр санауышы бойынша алынған құны), кесімді жүйеде істейтін негізгі өндірістік жұмысшылардың жалақысы(негізгі, қосымша және аударымдар) кіреді.

Тұрақты және өзгермелі шығындардың қосындысы әрбір нақты жағдайда жалпы шығын болып табылады:

TC = FC + VC ,

мұндағы: ТС – жалпы шығындар (total costs);

FC – тұрақты шығындар ( fixed costs);

VC - өзгермелі шығындар (variable costs).

Егер өзгермелі шығындарды өнім өндіру көлемі мен өнім бірлігіне шаққан өзгермелі шығындар арқылы жазсақ , онда формула мына түрде болады:

ТС = FC + v · Q ,

мұндағы : v - өнімнің бірлігіне шаққан өзгермелі шығындар.

Бұрын айтқандай, өзгермелі шығындар өндіріс көлеміне тікелей тәуелді болады.Ол өндіріс көлеміне шаққанда өзгермелі шығындар өзгеріссіз қалады, оның өзгермелі деп аталатын себебі, оның жалпы сомасы өнім өндіру көлеміне қарай өзгереді.

Өнімнің бір өлшеміне тиісті тұрақты шығындар өнім көлеміне кері пропорционалды, пайдалы қазбалар өндіру көлемі өскен сайын сондай шығындар азаяды. Айтқанымызды дәлелдеу үшін – формуланың екі жағын өнім көлеміне бөліп, былай жазайық:

TC/Q=FC/Q+v мұндағы : ТС/Q – орташа жалпы шығындар, АТС (average total costs), яғни өнімнің өзіндік құны, сонда

ATC = v + FC/Q

21. Өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты шығындар қалай өзгереді?

Өндіріс шығындары өнім көлеміне байланыс жағынан екі түрде болады:

тұрақты шығындар – олар өндіріс көлеміне тәуелді емес, оларды шартты – тұрақты шығындар дейді;

өзгермелі шығындар – өніріс көлеміне тәуелді болады, оларды пропорционалдық немесе шартты-өзгермелі шығындар деп атайды.

Тұрақты шығындарға - негізгі қорлардың пассив бөлігінің амортизациясы, электр жабдықтардың орнатылған қуат бойынша екі ставкалық тарифпен есептейтін электрэнергия құнының бөлігі, мерзімдік ақы төленетін қызметкерлердің жұмысақысының көбірек бөлігі, үстеме шығындардың көбірегі жатады .

Өзгермелі шығындарға - материалдар, электроэнергия (электр санауышы бойынша алынған құны), кесімді жүйеде істейтін негізгі өндірістік жұмысшылардың жалақысы(негізгі, қосымша және аударымдар) кіреді.

Тұрақты және өзгермелі шығындардың қосындысы әрбір нақты жағдайда жалпы шығын болып табылады:

TC = FC + VC ,

мұндағы: ТС – жалпы шығындар (total costs);

FC – тұрақты шығындар ( fixed costs);

VC - өзгермелі шығындар (variable costs).

Егер өзгермелі шығындарды өнім өндіру көлемі мен өнім бірлігіне шаққан өзгермелі шығындар арқылы жазсақ , онда формула мына түрде болады:

ТС = FC + v · Q ,

мұндағы : v - өнімнің бірлігіне шаққан өзгермелі шығындар.

Бұрын айтқандай, өзгермелі шығындар өндіріс көлеміне тікелей тәуелді болады.Ол өндіріс көлеміне шаққанда өзгермелі шығындар өзгеріссіз қалады, оның өзгермелі деп аталатын себебі, оның жалпы сомасы өнім өндіру көлеміне қарай өзгереді.

Өнімнің бір өлшеміне тиісті тұрақты шығындар өнім көлеміне кері пропорционалды, пайдалы қазбалар өндіру көлемі өскен сайын сондай шығындар азаяды. Айтқанымызды дәлелдеу үшін – формуланың екі жағын өнім көлеміне бөліп, былай жазайық:

TC/Q=FC/Q+v мұндағы : ТС/Q – орташа жалпы шығындар, АТС (average total costs), яғни өнімнің өзіндік құны, сонда

ATC = v + FC/Q