8.Амортизацияның кезеңі,оның мөлшерін есептеу тәсілдері.

Амортизация (латынның «өтеу» деген сөзінен) – тозудың құндық көрінісін білдіреді.

№ 6 – ші «Негізгі құралдардың есебі» бухгалтерлік есеп стандартына (БЕС) сәйкес, амортизация – активтің қызмет еткен мерзімі бойына амортизацияланған құнды тарату процесі.

Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар әрбір есептік кезеңнің шығысы ретінде танылады.

Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу келіп түскен айдан кейінгі айдың бірінші күнінен басталады, ал шығып кеткен негізгі құралдар бойынша – шыққан айдан кейінгі айдың бірінші күнінен бастап тоқтатылады.

Толығымен амортизацияланған негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеу қорлардың құны өнімнің (жұмыстың, қызметтің) құнына толықтай ауысқан айдан кейін туатын айдың бірінші күні тоқтатылады.

Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша техникалық тұрғыдан қайта жарақтандыру барысында, консервацияға ауыстырылған кезінде амортизация есептелінбейді.

Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдалануға берілгендеріне байланысты, ал істен шыққандары бойынша - бұл қорлардың құны өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына толықтай көшіріліп, берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.

Қайта құру мен техникалық қайта жарақтану уақытында олар мүлдем тоқтатылған және негізгі құрал-жабдықтарды тоқтатып қойған жағдайда амортизацияны есептеу жүргізілмейді.

Жалға алынған негізгі құрал-жабдықтар бойынша амортизацияны есептеуді жал шарты формасына және шарт талаптарына сәйкес жалға беруші немесе жалға алушы атқарады.

Өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктер енгізу түзету мен негізгі құрал - жабдықтарды жаңартуға қызығушылықты арттыру үшін қаржылық жағдай жасау мақсатымен субъектілер амортизацияны тездетіп есептеу, сандар (кумулятивті тәсіл) сомасы бойынша құнды есептен шығару, кемітілген қалдық тәсілдерін қолдана алады.

Сандар сомасы бойынша (кумулятивиті тәсіл) құнды есептен шығару тәсілі есептік коэффициентті табудан тұрады. Коэффициент бөлгіші қорытындысы пайдалы қызмет мерзімі сомасына, ал алым қызмет ету мерзімінің соңына дейін қалған жыл соңына тең болады.

9. Айналым құралы, оның мазмұны.

Айналым құралдары – бұл өндіріс және өнімді дайындау процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етуде өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларын құру және пайдалану үшін авансыланған қаражат жиынтығы. Айналым қаражаттарының негізгі қорлардан айырмашылығы сонда, ол тек бір кідірістік кезеңде ғана жұмыс жасайды және өзінің құнын толығымен жаңадан дайындаған өнімге береді. Сондықтан да оны айналым капиталы деп те атайды. Экономикалық әдебиетте өнеркәсіптік кәсіпорынның айналым құралдарын топтау қабылданған, осыған сәйкес олар келесідей бөлінеді:

1. айналым саласы бойынша:

а) өндірістік айналым қорлары (өндіріс саласы);

ә) айналыс қорлары (айналыс саласы);

2) айналым құралдарының элементтері бойынша:

а) өндірістік қорлар (шикізат, негізгі материалдар және жартылай фабрикаттар, көмекші материалдар, отын, ыдыс, жөндеудің қосымша бөлшектері, төмен құнды, тез тозатын заттар);

ә) аяқталмаған өндіріс және меншікті дайындалған жартылай фабрикаттар;

б) болашақ кезең шығындары;

в) дайын өнімдер (қоймадағы, жөнелтілген өнімдер);

г) ақшалай қаражаттар (банк шотындағы, кәсіпорын кассасындағы) және есептесудегі қаражаттар (дебиторлық қарыз және басқа да есеп айырысулар)

3) нормаланумен қамтылуы бойынша:

а) нормаланатын айналым құралдары (өндірістік қорлар, аяқталмаған өнімге шығындар, қоймадағы өнімдер);

ә) нормаланбайтын (жөнелтілген өнімдер, ақшалай қаражаттар және есеп айырысудағы қаражаттар);

4) құрылу көзі бойынша:

а) меншікті айналым қаражаттыры (пайда, тұрақты пассивтер);

ә) қарыз айналым қаражаттыры (кредиттер, ақшалай қаражаттар және есеп айырысудағы қаражаттар). Кәсіпорынның айналым құралдарының құрамы келесідей: Болашақ кезең шығындары – бұл жаға өнімді меңгеруге және дайындауға кететін шығындарды қосқанда ағымдағы кезеңде өндірілетін, бірақ болашақ кезең өнімі болып табылатын айналым қорларының заттық емес элементі. Аяқталмаған өндіріс және меншікті дайындаған жартылайфабрикаттар – бұл өндірістік процесіне енетін еңбек заты. Оларға құрастыру мен өндіру процесінде материалдар, сонымен қатар, меншікті дайындалған жартылайфабрикаттар жатады. Өндірістік қорлар – бұл өндірістік процесс кезінде шығарылуға дайындалған еңбек заты. Оларға шикізат, негізгі және көмекші материалдар, жартылайфабрикаттар, отын, ыдыс, жөндеудің қосымша бөлшектері, тез тарататын заттар жатады. Айналым құралдарының құрылымы кәсіпорынның қызмет ету тиімділігін сипаттайды сондықтан оны білу және талдаудың мәні зор. Айналым құралдарының құрылымы келесі себептерге байланысты үнемі өзгеріп отырады: 1. Өндірістік үдерісті ұйымдастыру ерекшелігі; 2. Жабдықтау және өнім өткізу шаралары; 3. Өндіріс шығындарының құрылымы; 4. Жабдықтаушылар мен тұтынушылардың орналасқан орны; 5. Кәсіпорын ерекшелігі; 6. Дайын өнім сапасы; 7. Шоғырландыру, мамандану, кооперациялау деңгейі; 8. Ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету.