60 . Өндірістік қуатты есептеу әдісі.

Өндірістік қуат деп кәсіпорын өзінің өндірістік мүмкіндіктерін нормативтік пайдалану кезінде және белгіленген жұмыс режимінде қабылданған технологияны сақтау. Жұмыстарды жүргізу барысында нормалар мен пайдалану ережелері және қауіпсіздік техниканы бұзбау жағдайында уақыт өлшемінде барынша жоғары өнім шығару көлемін айтуға болады.

Кәсіпорынның оңтайлы жобалық қуаты әр – түрлі әдістермен анықталуы мүмкін. Оның – бірі графикалық әдіс.Тау –кен кәсіпорындарының оңтайлы жобалық қуатын есептеудің графикалық әдісі меншікті үлесті шығындарды анықтауға байланысты.

Өнім өндіруге жұмсалған толық шығындар (ТС) тұрақты шығындар (ҒС) және өзгермелі шығындардың қосындысына тең, яғни ТС=FC+VC. Енді осы теңдеудің екі жағын өнім өндіру көлеміне бөлсек, онда мынадай өрнекті табамыз:

АТС=AVC+AFC

Мұндағы АТС және AVC – онім бірлігіне тиісті толық және өзгермелі шығындар, АFС - өнімінің өзіндік құны.

Бұл формулаларды пайдаланып, кәсіпорынның әртүрлі қуаттарына байланысты меншікті шығындарды графигін тұрғызады. Жиынтық үлесті шығындар қисығында ең аз шығындар бойынша (минимум нүкте) берілген кәсіпорынның оңтайлы жобалық өндірістік қуаты анықталады.

Кәсіпорынның оңтайлы жобалық қуатын анықтаудың екінші әдәсі аналитикалық деп аталады. Осы әдіс күрделі экономикалық – математикалық үлгілердің шығындарын құруға негізделген. Шығындар үлгілердің функциясы болып, кәсіпорын шығаратын өнім көлемі саналады. Осы жағдайда жасырылған математикалық функциясының бірінші туынды шамасын 0 – ге теңестіріп, оңтайлы қуатын жабады.

Жобалық қуатын кәсіпорын залалсыз жұмыс істеу үшін керекті өнім шығару көлемін анықтау әдісін пайдаланып, айқындауға болады.

Мысалы жұмыс істеп тұрған тау – кен кәсіпорынының өндірістік қуатын оның технологиялық тізбегінің әрбір буынының техникалық өнімділігімен, өткізу қабілеттілігімен анықтайды.

Әр түрлі бөлімдердің техникалық өнімділігі кәдімгі инженерлік формулалар бойынша анықталады, олар тазартыс жұмыстарына технологиясы, ішкішахталық көлік, жүк көтеру, шахтаны желдету оқу курстарында қарастырылады.

Мысалы шахтаның жағдайы өзгеруіне байланысты оның нақты өндіру қабілеттілігін қайта есептеудің қажеттілігін талап етеді, яғни оның нақты ағымдағы жылға сәйкес өндірістік қуатын анықтау керек.

Біріншіден, тау- кен кәсіпорынның технологиялық тізбегіін бір сапқа тұрғызады. Шахтаның өндіру мүмкіндіктері оның технологиялық тізбегінің жеке буындарының өнімділігімен анықталады. Технологиялық буындардың өнімділігі олардың техникалық өнімділігі және жабдықтар мен қондырғылардың сағаттық – құжаттық өнімділігі бойынша есептеледі. Әр берілген технологиялық буынның тәуліктілік өнімділігі өзіне тән өнім өлше бірлігінде анықталады. Сонан соң осы көрсеткіштер «шахта өндіруді қамтамасыз ететін тонналармен» қайта есептеледі және кестемен көрсетіледі.

Кестенің ақырғы бағанасы мәліметтері арқылы бірнеше бағаналы диаграммаларды құрайды. «Тар буындарды» істестіріп, шахтаның өндірістік қуатын арттыру үшін қандай шараларды қабылдау керектігін, ол үшін қосымша инвестиция жұмсауын нұсқалар бойынша зерттеді.

Әр нұсқаның экономикалық тиісмділігін (Э) есептеу үшін мына формуланы

Э = M(P-C) – E(K-O) – Q(P-C)

Мұндағы М-і нұсқаға сәйкес шахтаның жылдық өндірістік қуаты,m;

Р – кәсіпорын шығарған кеннің бағасы;

Е – капиталға пайыздық мөлшерлеме, 0,15;

К – і нұсқа бойынша «тар орынды» техникалық қайта құруға жұмсалған шығындарды;

О – і «тар орынды» қайта құру кезінде босатылған обьектілерінің нарықты құны;

Q – базалық жылдағы кәсіпорының нақты жылдық өнімділігі;

С – базалық жылдағы өнім бірлігінің нақты өзіндік құны;

С – кәсіпорын қуаты бойынша өнім бірлігінің есептік өзіндік құны, ол мына формуламен анықталады:

С = C – Э +- П+-А

Мұндағы Э – кәсіпорын арттыру нәтижесінде шартты – тұрақты шығындарының экономиясы;

П – технологиялық буындарды қайта құру нәтижесінде тікелей пайдалану шығындардың өзгеруі;

А – қарастырылған «тар орынды» қайта құру н,әтижесінде амортизациялық аударымдарының өзгеруі;

Баяндалған әдіспен белгіленген кәсіпорынның өндірістік қуаты экономикалық ең пайдалы болып саналады және оны жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның оңтайлы өндірістік қуаты деп аталады.