51. Күрделі қаржыны салымдарының (инвестицияның) абсолюттік

және салыстырмалы тиімділігі

Экономикалық процестер мен құбылыстардың , олардың даму заңдылықтары мен беталысының сандық сипаттамасы үшін пайдаланылатын абсолюттік және салыстырмалы шамаларды экономикалық көрсеткіштер дейді. Мақсаттарына қарай жоспарлық , статистикалық , талдамалы экономикалық көрсеткіштер түрлеріне бөлінеді.

Күрделі қаржы салым

дары оларды пайдалану тиімділігі бойынша бағалану қажет. Экономикалық тиімділікті есептегенде екі түсінікті пайдаланады: экономикалық нәтиже және экономикалық тиімділік.

Экономикалық нәтиже – техникалық , шаруашылық немесе өзге де міндеттерді шешу тиімділігінің абсолюттік сомасы.

Күрделі жұмсалымдардың экономикалық тиімділігі – негізгі қорларды құруға немесе дамытуға арналған күрделі қаржы салымдар шамасы мен алынған нәтижелердің арақатынасы .

Күрделі қаржы салымдарының жаңа техниканы енгізудің және басқа шешімдердің абсолюттік (жалпы) және салыстырмалы экономикалық тиімділігін ажыратады.

Халық шаруашылық , сала және кәсіпорын, акционерлік қоғам деңгейінде ұлттық табыс, таза нормативтік өнім және пайда көлемі өсуді тұғызған күрделі қаржы салымдарға қатынасы абсолюттік экономикалық тиімділік көрсеткіштері болуы мүмкін. Еңбек өнімділігі, өнім сапасы, оның материал сыйымдылығы, қор сыйымдылығы өндірістің тиімділігінің қосынды көрсеткіштері болып табылады.

Күрделі жұмсалымдардың салыстырмалы экономикалық тиімділігі белгілі техникалық немесе шаруашылық мәселені шешуде екі немесе одан да көп нұсқалардар біреуін таңдауында есептеледі. Осы әдістеме бойынша экономикалық мақсатқа сәйкес келетін нұсқа болып барынша аз келтірілген шығындарды қамтамасыз ететін нұсқа саналады .

52 Өндірістік шығындар және олардың топтамасы. Кәсіпорын шығындары жай ж/ә ұдайы өндіріс процесі кезіндегі өнім өндіру мен өткізуге б/ты материалдық ж/е ақшалай шығындардан тұрады. Осы шығындардың көп бөлігін өнім өндіру ж/е өткізу шығындары құрайды. Өзіндік құн ұдайы өндірісті қамтамасыз ететін ағымдық шығындар мөлшерін құрайды және тұтынылған өндіріс факторларының орнын толтырудың экономикалық түрі б.т. Өнд.шығындар топтамасы: 1.шығындар сметасы; 2.шығындар калькуляциясы; 3.шығынды ӨӨҚ на аудару әдісіне б/ты; 4.Өндіріс үрдісімен байланыс дәрежесі б/ша; 5.шығындардың біркелкілік дәрежесі б/ша; 6.өндіріс көлемімен байланыс дәрежесіне б/ты. Осы жерде шығындар сметасы – шығындар түрлі өлементтерге топталады. Мақсаты – қаржылық нәтижелер мен салық салынатын нысандарды анықтау; шығындар калькуляциясы – мұнда шығындар салалары б/ша топталады. Өнімдердің қызметтерінің және жұмыстарының жеке түрлері бойынша калькуляциясы жасалады. Мақсаты – өнім түрлері б/ша шығындар мен бағаны анықтау, материал, еңбек және ақша шығындарын бақылау. Шығындардың біркелкілік әдісі б/ша топтамасының мақсаты – шығындар түрлері мен элементтері арасындағы б/сты анықтау. Түрлері: элементтік (яғни 1 ғана элементтен тұрады) және кешенді (бірнеше элементтерден құралады). Өндірістік көлемімен б/сты дәрежесі б/ша топтама мақсаты – шығын статьясы мен өндіріс көлемі арасындағы б/сты сипаттау және кәсіпорын қызметінің шығынсыздығын анықтау. Түрлері: өзгермелі (шығындар өндіріс көлеміне тікелей б/сты және пропорционалды өзгереді) және тұрақты (өндіріс көлеміне байланыссыз). Шығынды өнімнің өзіндік құнына аудару әдісі б/ша топтама мақсаты – шығындарды салалар және олардың п.б. көзі арасындағы байланысты анықтау. Түрлері: цехтық (кәсіпорынның жалпы шығындары) және тікелей (яғни өнімнің 1 бірлігіне кететін шығындар). Өндіріс үрдісі мен б/с дәрежесі б/ша топтама, түрлері: негізгі (яғни технологиялар мен өндірісті ұйымдастырумен б/сты тікелей шығындар) және қосымша (өндірістік үрдісте қызмет көрсетумен б/сты шығындар). Эк-қ элем-рі б/ша шығ-р жіктемесі өнд/гі шығ-ң сметасын жасағанда қолд-ды.Бұлай жікт-ң маңызд-ғы, шығ-ң әрбір элем. өзіне, жиынт-да ӨӨҚ құр-тын шығ-ң біртекті эк-қ сипатын қосады, Осыған сәйкес, шығ-ң келесі элем-рі ажыр-ды:- матер-қ шығ-р (қайт-ған қалд. құнын шегерг-гі); - еңб-ыға шығ-р; - әлеум. сақтанд-ға ауд-р; - мемл-ң жұмысбаст-ы қолдау қорына ауд-р; - амортизация; - басқа да шығ-р. Шығ-р қараст-ған тобы өнім өнд-гі барлық шығ-р сомасын анықт-ға, заттанд-ған ж/не қол еңб-ң арақат-ын орнатуға мүмк. бер/ді.Шығ-ң бұл тобы өз кез-де таза өнімді есептеу үшін қажет, матер-қ шығ-ң сомасын анықтау мен айн-м қорларын жоспарлау үшін қолд-ды.