32.Өндіріс үрдесі, оның құрамы және құрылу тәртібі

Өндірістік үрдіс - белгілі бір өнім шығаруға бағытталған кәсіпорындағы өзара байланысқан барлық негізгі және көмекші бөлімшелердің жиынтығы.

Жіктеудің белгілері	Өндірістік үрдістің түрлері
Өнімді шығарудағы маңыздылығы мен алатын орны	Негізгі, көмекші, қызмет көрсететін
Ағымның сипаттамасы	Қарапайым, аналитикалық, синтетикалық
Дайындау сатылары	Дайындау, өңдеу, жинақтау
Үзіліссіздік дәрежесі	Үзілісті, үзіліссіз
Техникалық жабдықтау дәрежесі	Қолмен дайындау, жартылай механизацияланған, кешенді механизацияланған, толық автоматтандырылған
Қолданыстағы құралдардың ерекшеліктеріне байланысты	Агрегативтік, дискреттік

1- сурет. Өндірістік үрдіс белгілері бойынша жіктелуі

Негізгі үрдістер өндіріс кезінде шикізат пен материалдар соңғы дайын өнімге айналатын өндірістік үдерістер. Көмекші үрдістер негізгі өндіріске қажет болатын өнімді шығарады, жұмыс атқарады. Мысалы, негізгі құралдарды жөндеу, дайындау.

Қызмет көрсететін үрдістер негізгі өндіріспен тығыз байланысқан, оларды ажыратуға болмайды. Олардың бас мақсаты кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің үзіліссіз жұмысын қамтамсыз етуі. Дайындау үрдісі шикізат пен материалдардан жартылай өнімдерді дайындайды. Өңдеу үрдісі кезінде дайындалған жартылай өнімдер дайын құрауыштарға айналады. Жинақтау кезінде барлық құрауыштарды жинақтап, дайын өнім шығарылады. Үзілісті үрдіс дайын өнім өндірісінде үзілістерді көздейді. Үзіліссіз үрдіс керісінше болады.

Қолмен дайындау үрдісі кезінде тек қана қол еңбегін қолданады. Жартылай механизацияланған үрдіс - негізгі операцияларда машина көмегін қолдану. Кешенді механизацияланған үрдістер машина мен механизмдерді басқарудан тыс барлық операциялар машина көмегімен орындалады. Автоматтандырылған үрдіс - жұмысшы еңбегін қажет етпейтін толық механизацияланған өндіріс.

Агрегаттық үрдіс - құралдардың арнайы түрлерінде өтетін және жұмысшылар еңбегін қажет етпейтін өндіріс. Дискретті үрдіс - жұмысшылармен жеке станоктарда орындалатын өндіріс.

Аталған үрдістің жіктемесі өндірістің тиімділігін арттыру, құру және талдау, шығындарды бағалау, жұмысшыларды орындарынан тұрғызу үшін қажет.

33.Өндірісті ұйымдастыру үрдістің негізгі принципі, оның мазмұны және маңызы.

Өндірісті ұйымдастыру - өндіріс үрдісінде қатысатын элементтер мен адамдардың уақыт пен кеңістіктегі үйлесімін рационалдауға бағытталған шаралар жиынтығы. Өндірісті ұйымдастыру үрдісі дегеніміз - тиімді соңғы нәтижеге бағытталған шаралар жиынтығы.

Өндірісті ұйымдастыру үрдісінің негізгі қағидалары:

-Номенклатураның шектеулігімен, сонымен қатар өнімнің бір түрінің өсуімен сипатталатын мамандану қағидасы

-Тірі еңбек және еңбек құралдарын қолданудағы үзілістерді азайтуды көздейтін үздіксіздік қағидасы

-Өнімнің шығарылым көлемі немесе орындалған жұмыстың көлемі және оған кеткен еңбек шығындары арасындағы сәйкестілік қағидасы.

-Параллельділік қағидасы негізгі және қосымша ісшараларды бір уақытта жүргізуді -көздейді.

-Нақтылық - өндірістік үрдіс кезіндегі еңбек құралдарының қозғалыс артықшылығын қамтамасыз етеді.

-Бірдей уақыт аралық кезіндегі үрдісті тұрақты қайталайтын - жиілік қағидасы.

-Өндірісті ұйымдастыру үрдісіндегі икемділік - тез арада жаңа өнім түрін шығару қабілеттілігі.

Өндірісті ұйымдастыру түрлері: шоғырлану, мамандану, бірігу, құрастыру.

Шоғырлану - шектелген кәсіпорындарда өнімді шоғырландыру үрдісі. Шоғырлану деңгейі бірінші кезекте шығарылған өнім көлеміне, құралдардың қуаттылық бірлігіне, бірдей құралдар санына тәуелді болып келеді. Шоғырлану деңгейін өлшеу үшін өнімнің көлем көрсеткіштері, жұмысшылар саны т.б қолданылады.

Мамандану - біртектес өнім түрлерін шығаруды көздейді. Оның үш түрі ажыратылады: технологиялық, заттық, жабдық.

Технологиялық мамандану - өндіріс үдерісінің сатыларын жүзеге асыру үшін кәсіпорындарды, бөлімшелерді бөлу үрдіс болып табылады.

Заттық мамандану деп өнімнің толық дайын түрін шығару үшін шоғырланған өндірісті айтамыз.

Жабдықтарға мамандану - дайын өнімнің құрауыштарын, жабдықтарын өндіруді көздейді.

Кооперациялау - бір өндіріс үрдісіне қатысатын кәсіпорындардың, бөлімшелердің, цехтардың өзара өндірістік байланыстары. Оның негізінде маманданудың технологиялық және жабдықтау түрлері қолданылады. Зауыттың ішкі кооперациялауы жартылай өнімді бір бөлімшеден екінші бөлімшеге өткізу, яғни қосымша бөлімшелердің негізгі бөлімшелерге қызмет көрсетуі б.т. Кооперациялаудың деңгейін анықтайтын көрсеткіштер: кооперацияланған тасымалдау бойынша жеткізілген өнімнің жалпы шығарылымдағы үлесі т.б.

Комбинациялау деп өзара тығыз байланысты, бірақ әртүрлі салаларды біріктіру үрдісін айтамыз. Комбинациялау:

-Өнімді сатылай өндіру базасында;

-Шикізатты кешенді қолдану саласында;

-Қалдықтарды өндіру бөлімшелері бар кәсіпорындарда орын табуы мүмкін.

Комбинациялау деңгейін сипаттайтын көрсеткіштер: бастапқы шикізаттан қайта өндірілген өнімнің көлемі мен құны.