29 Кәсіпорында таза пайданы қалыптастыру үрдісіне қалай түсінесіз және көрсеткішетр жүйесі қандай?

Пайда– тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатудан түскен табыстың осы тауарларды өндіру мен сатуға немесе қызмет көрсетуге жұмсалған шығыннан асып түсуі. Пайда – кәсіпорын мен кәсіпкерлердің шаруашылық қызметі қаржылық нәтижелерінің аса маңызды көрсеткіштерінің бірі. Ол шаруашылық қызметтің өнімін сатудан түскен ақшалай түсім мен өндіріс факторларының осы қызметке ақшалай жұмсалған шығындарының сомасы. Пайданың алынуын немесе оның алынбауын екі нәрсе алдын-ала айқындайды, олар: өнімді өндіру мен өткізуге (жұмыстарды орындауға және қызметтер көрсетуге) жұмсалған жалпы шығын және негізгі қызметтен тыс жұмсалған шығын. Әдетте, табыс негізгі қызметтен алынған табыс пен негізгі қызметтен тыс қызмет түрінен алынған табыс болып бөлінеді. Кәсіпорынның негізгі қызметінен алынған табыс өнімді өткізуден (жұмыстарды орындаудан, қызмет көрсетуден) түскен табыстарды, сыйақыны, дивидендті, роялтиді, жалгерлік ақыдан түскен табыстарды, т.б. қамтиды. Негізгі қызметке жатпайтын қызметтен алынған табыстарда, мысалы, негізгі құрал-жабдықты сатудан алынған табыс, бағалы қағаздарды қайта бағалаудан немесе ұзақ мерзімді активтердың баланстық құнын көбейтуден алынған табыс, т.б. қамтылады.

Таза пайда – кәсіпорында ( фирмада) салықтар мен басқа да төлемдерді төлегеннен кейін қалатын пайда.

Кәсіпорынның толық билігінде болады‚ кәсіпорынның жарғысында өзге жағдай көзделмесе‚ ол бұл пайданы одан әрі пайдалану бағыттарын айқындайды. Таза пайданы пайдалану бағыттарын таңдауға мемлекеттік ықпал ету салықтар‚ салық жеңілдіктері‚ экономикалық санкциялар арқылы жүзеге асырылады.

Заңнамалық актілерде немесе кәсіпорын жарғысында көзделген реттерде Таза пайданың бір бөлігі кәсіпорынның еңбек ұжымының мүшелеріне берілуі мүмкін. Пайданың осы бөлігінің мөлшерін меншік иесі немесе ол өкілеттік берген орган белгілейді‚ ал оны бөлу тәртібін еңбек ұжымының жалпы жиналысы айқындайды. Еңбек ұжымының мүшесіне тиесілі пайда сомасы оның қосқан үлесін құрайды. Үлес сомасына акциялар берілуі мүмкін‚ бұл акциялар бойынша дивиденд төленеді.

Таза пайда – баланстық пайдадан пайдаға салынатын салықты, нормативтен тыс қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдерді, мемлекеттік баж салығын, салықтарды төлеу тәртібін бұзғаны үшін айыппұлдарды алып тастау арқылы анықталады.

К/о пайдасын бөлу деп бюджетке ж/е пайданы қолдану бағыттарын статьялары б/ша жұмсауды айтамыз. Таза пайда келесі бағыттарда көрінеді:

-к/оның өндірістік дамуын қаржыландыру

-тұтынушылардың ж/е әлеуметтік қажеттіліктерді қамтамасыз ету

-әлеум.мәдени саланы қаржыландыру

-жалақының үстіне еңбекақы қорына аударымдар

- қайырымдылық қажеттіліктер ж/е басқа да мақсаттар.

30.Өндірістің рентабельдігі дегеніміз не?

Рентабельділік дегеніміз шығындарға қайтарудың деңгейімен ресурстарды пайдалану мөлшерін сипаттайтын өндірістің тиімділігінің салыстырмалы көрсеткіштерін айтамыз. Рентабельділік көрсеткіштерін құру негізінде пайданың жұмсалған құралдар шығындарына, түсімге кәсіпорын обьектісіне қатнасы жатады. Рентабельділіктің келесі түрлері бар: өндіріс, өнім, сату, меншікті капитал рентабельділігі. Р_ә- кәсіпорынның табыстарын сипаттайды және келесі формуламен есептелінеді: Р_ә = П_б/ (Ф_с.г+ О_н )•100% ; Мұндағы: П_б – баланстық пайда; Ф_с.г – негізгі құралдардың орташа жылдық құны; О_н – нормаланған айналым құралдарының сомасы. Өнім рентабельділігі кәсіпорынның пайдалылығын көрсетедеі және келесі формуламен анықталады:Р_о = П_бірл / С_п• 100% ; Мұндағы: П_бірл – бір өнім бірлігіне келетін пайда; С_п – толық өзіндік құн. Өнім өткізу рентабельділігі - өткізілген өнім әрбір теңгесіне кәсіпорын қанша пайыз пайда алатынын көрсетеді: Р_ө.ө = П_т / К •100 %; Мұндағы: П_т – таза пайда; К – меншікті капитал. Рентабельділікті арттыру резервтері: 1. Рентабельділікті өндірісте өнім өткізу көлемінің түрі өсуі нәтижесінде артуы. ∆ П = (РП_п ⁄ РП_б -1)• П_р.п.б ; Мұндағы: РП_п ;РП_б – сәйкесінше жоспарлы және базалық кезеңдегі өнім өткізу түсімі; П_р.п.б – барлық кезеңде өнім өткізуде алынатын пайда. 2. Баланстық пайданың өзгеру нәтижесінде жалпы рентабельділік деңгейінің артуы мен кемуі. ∆Р_ө =(П_б.п- П_б.б)/(Ф_с.г.п+ О_н.п)•100%; Мұндағы: П_б.п ; П_б.б – жоспарлы және базалық кезеңдегі баланстық пайда ;О_н.п – жоспарлы және айналым құралдарының нормативі.3. Жалпы рентабельділіктің өзгеруі нәтижесінде пайдалылықтың артуы немесе кемуі. ∆П=(Р_о.п – Р_о.б) / (Ф_с.г.п+ О_н.п)•100%; Мұндағы: О_о.п; О_о.б – жоспарлы және базалық кезеңдегі жалпы рентабельділіктің өзгеруі. 4. Өзіндік құнның өзгеруі нәтижесінде пайданың артуы мен кемуі. ∆=С_п.п – (С_п.б • І /100); Мұндағы: С_п.п, С_п.б – сәйкесінше жоспарлы және базалық жылдардағы өзіндік құн; І – өндіріс көлемінің индексі.