27.Баланстың және таза пайданың құрамын айтыңыз

Пайда - к/о-ң шаруашылық қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің бірі. Оған өзіндік құн, өнімнің өткізу көлемі, ағымдық баға әсер етеді. Пайданың түрлері: баланстық, таза пайда. Баланстық пайда негізгі қызмет түрлері бойынша (өнім өндіру, қызмет көрсету, жұмыс жасау), к/о мүлкін сату бойынша ж/е өнім өткізуден тыс операциялар б/ша есептеледі. Пб=Пөө±Пкқ±Пөто; мұндағы Пөө-өнім өткізуден түскен пайда; Пнқ-НҚды н/е басқа да материалдық құндылықтарды сатудан түскен пайда н/е шығын; Пөто-өнім өткізуден тыс операциялардан алынатын пайда.Өнім өткізу пайдасы: Пөө=ӨӨ-Сө; ӨӨ-өнім өткізуден алынған түсім; Сө-өнім өндіру ж/е өткізу шығындары. НҚды сатудан түскен пайда осы мүлікті сатудан түскен түсім мен оның баланс б/ша қалдық құны арасындағы айырмасымен анықталады. Өнім өткізуден тыс операциялардан түскен пайда табыс пен осы операцияға кеткен шығындар айырмасы ретінде анықталады. Таза пайда – баланстық пайдадан пайдаға салынатын салықты, нормативтен тыс қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдерді, мемлекеттік баж салығын, салықтарды төлеу тәртібін бұзғаны үшін айыппұлдарды алып тастау арқылы анықталады.

К/о пайдасын бөлу деп бюджетке ж/е пайданы қолдану бағыттарын статьялары б/ша жұмсауды айтамыз. Таза пайда келесі бағыттарда көрінеді:

-к/оның өндірістік дамуын қаржыландыру

-тұтынушылардың ж/е әлеуметтік қажеттіліктерді қамтамасыз ету

-әлеум.мәдени саланы қаржыландыру

-жалақының үстіне еңбекақы қорына аударымдар

- қайырымдылық қажеттіліктер ж/е басқа да мақсаттар.

28. Кәсіпорынның экономикалық тиімділігі деген не?

Нарық жағдайында эконмикалық дамуды әрі қарай жалғастыруды, өндірістің тиімділігін арттырудың мәнін, бағыттарын, олардың өсу факторлары мен тиімділігін айқындау әдістерін анықтау маңызды болып табылады. Осы мәселені дұрыс щешу үшін тиімділікітің негізгі көрсеткіщтер жүйесін біліп алуымыз керек.

Экономикалық тиімділікітің жалпылама критериіне қоғамдық еңбектің өнімділігі жатады. Еңбек өнімділігі - өндіріс тиімділігінің маңызды көрсеткіштерінің бірі. Ол тікелей өнім шығаруға жұмсалған еңбектің «қайтарым» шамасын көрсетеді. Қоғамдық еңбек өнімділігі ұлттық табысты жанды және затталған (өткен) шығындар қатысымен анықталады. Нақты тәжірибеде кәсіпорынның шаруашылық қызметінде еңбек өнімділігі деп нақты еңбек өніміділігін түсінуге болады, ол өнім шығару көлемі мен жанды еңбек қатысымен анықталады.

Еңбек өнімділігіне кері көрсеткіш – еңбек сиымдылығы, ол ресурстар сиымдылығының жеке көрсеткіштерінің бірі.

Бірақ еңбек өнімділігі өндіріс тиімділігінің түпкі критерий роліне үміттелуіне мүмкін емес: өнім көлемі оның сапасын және экономиккалық зардабын ешбір көрсете алмайды. Екіншіден, кәсіпорын экономикасы үшін нақты еңбек шығындарын азайту ғана емес, тағы мтериалдық, энергетикалық шығындарын төмендету.

Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың ең маңызды кқрсеткіштері – қор қайтарылымы мен қор сиымдылығы.

Қор қайтарылымы және еңбек өнімділігі сондай – ақ қор сиымдылығы мен еңбек сиымдылығы әлдеқандай жағдайда – қос көрсеткіштер. Осы қостардың біріншісі – шығындардың бірлігінен алынған нәтиже (Н\Ш), ал екіншісі – нәтижеге қол жеткізу үшін керекті шығындар шамасы (Ш\Н)

Осы көрсеткіштермен бірге капитал, материал, энергия және т.б. көрсеткіштері өндірістің эконмикалық тиімділігі көрснтіледі.

Өнімнің өзіндік құны өндіріс тиімділікітің аса маңызды экономикалық көрсеткіштердің бірі болып саналады.

Кәсіпорынды басқаратын адамадрдың негізгі қызметі – шешім қабылдау, олар бірнеше нұсқаларды салыстырып, ең тиімдісін таңдайды. Шешім қабылдау экономикалық тиімділіктің теориясына және шаруашылық, инвестициялық шешімдердің оңтайлылық критериіне сүйенеді.

Тиімділіктің критерий ұғымы экономикалық, технологиялық, әлеуметтік және экологиялық көрсеткіштерге негізделуі мүмкін.

Өндірістік қызметі мәселелерін шешуге экономикалық тиімділіктің критериі негіз болып саналады және оған көбірек көңіл бөлген жөн.

Кәсіпорын қызметінің тиімділігін дұрыс бағалау үшін ресурстар мөлшерін тұтынуын анықтап, кәсіпорын пайдаланған ресурстардан не шығарылғанын білу қажет. Басқа сөзбен айтқанда өндіріс қызметінің тиімділігін білу үшін тұтынылған ресурстардан, қандай нәтиже алынды.