25. Калькуляцияның негізгі түрлері және өнімнің бір өлшемінің өзіндік құнын анықтау тәртібі.

Калькуляция – барлық тауарлы өнім мен оның бөліктерінің өзіндік құнын, нақты бұйым түрінің өзіндік құнын, өнім өндірісі мен оны өткізудегі кәсіпорын бөлімдерінің шығындарын есептеудегі жүйе. Калькуляцияның жеке баптары бойынша шығындарды анықтау тәртібі:  бұйымды дайындаудағы тікелей шығындардың нормативін есептеу;  жанама шығындарды жеке бұйымдардың өзіндік құнына бөлу. Калькуляциялық баптар бойынша өзіндік құн құрылымы өнімнің толық өзіндік құнындағы шығындар арақатынасын, не шығындалғандығын, қайда шығындалғандығын, қаржылар қандай мақсаттарға бағытталғандығын көрсетеді. Ол кәсіпорынның әр цехының немесе бөлімшесінің шығындарын бөліп көрсетеді. Өндіріс шығындарының сметасы тек шығындардың экономикалық біртекті элементтерін бірлестірсе, калькуляция баптарында кейбіреулері ғана біртекті, ал қалғандары шығындардың әр түрлерін қамтиды, яғни кешенді құрайды. Қолдануға байланысты калькуляция түрлері бірнешеге бөлінеді. Жоспарлы калькуляция – жоспарлы кезеңде өнімді дайындауға қажетті шығындардың максималды мүмкін болатын мөлшерін қамтиды және жоспарға енгізілген өнімнің барлық түріне жасалады. Сметалық калькуляция – жоспарлы сияқты жұмыстың бір түріне және сырттан келген тапсырыс бойынша өнім өндірісіне жасалады. Тапсырыс берушілермен есептесу кезіндегі бағаның негізі болып табылады. Нормативті калькуляция – шикізат, материалдар, энергия шығындарының нормасы бойынша бұйымның өзіндік құнын есептеу. Жобалық калькуляция - өнім өндірісіне дайындық кезінде анықталады және жобаланған жаңа өндіріс пен технологиялық үрдістердің тиімділігіне түсініктеме беру үшін қажет. Есепті калькуляция - өнім бірлігінің нақты өзіндік құнын көрсетеді, онда бұйымға кепілдік жөндеу және кепілдік қызмет көрсету шығындары, дұрыс жасалмаған бұйымдар шығыны және т.б. ескеріледі.

26. Өнімді сатудан түскен пайданы қалай анықтауға болады?

Өнім өткізу дегеніміз – шаруашылық құрал – жабдығы айналымның аяқталған кезеңі, соның нәтижесінде кәсіпорын өндірілген өнімді белгіленген ақыға басқа кәсіпорынға, тұтынушыға өткізеді.

Өткізілген өнім үшін алынған қаражатты - өткізуден түскен түсім дейді. Ол кәсіпорынның өндіріске жұмсалған шығынды өтеуіне (материалдардың , отынның, энергияның құнын, т.б.), жұмысақы төлеуіне, бюджетпен есеп айырысуына, ақшалай қорланымды қалыптастыруына көмектеседі.

Жалпы айтқанда, өнім өткізуден алынған ақша түсімі – кәсіпорынның өндіріс қызыметінің түпкі нәтижесі, өндірілген және тапсырыс берушіге, сатып алушыға жеткізілген өнім. Олар үшін оның банкідегі есеп – шотына немесе кассаға келіп түскен ақшалай қаражат мөлшері.

Өнім өткізуден түскен түсім (В) былай есептелінеді:

B = Q · P ,

мұндағы: Q - өткізілген пайдалы қазбалар көлемі , т;

Р - өткізілген өнім бағасы , теңге/т.

Жалпы түсім деп – кәсіпорынның өндірілген өнімді өткізуден түскен ақшалай тұлғадағы жылдық жиынтық табысын айтады . Жалпы табыс – пайдалы кенбайлықты өткізуден түскен түсім мен өндіріске жұмсалған материалдық , оған теңестірілген шығындар мен еңбекақы (V) арасындағы айырма ретінде анықталады.

Таза табыс – жалпы табыс пен төленетін салықтар арасындағы айырма.

Кәсіпорынның өндірістік – шаруашылық қызметінің негізгі қаржы көрсеткіші – баланстық пайда, ол барлық есеп айырысу базасы болып, кәсіпорынның кіріс пен шығыс балансында көрсетілетін бухгалтерлік пайда. Онда өнімді өткізуден түскен пайда, өткізуден тыс операциялардан алынған табыс қамтылады. Сонымен, баланстық пайда - өндірістік қызметтің барлық түрлері бойынша, пайданың баланста көрсетілген жалпы сомасы.

Кәсіпорынның пайдасының негізін оның өндірістік – шаруашылық қызметінің шығындарын шегергендегі кәсіпорынның табысы құрастырады.