21. Кітаптың шығу деректері және шығу деректерінің үстіне орналасатын мәліметтер

Кітаптың шығарылымдық деректерінің ішінде ӘОЖ-ның орны ерекше. Ол шығарылымдық деректерді рәсімдеудің ажырамас бөлігі болып табылады. 1962 жылы Кеңес елдерінде біртекті жалпыға бірдей міндетті Әмбебап Ондық Классификациясы қабылданған. Ал 1963 жылдан бастап ғылыми-техникалық баспаларда, ғылыми-техникалық журналдарда, ғылыми-техникалық ақпарат орталықтарында, ғылыми-техникалық кітапханаларда, барлық жарияланымдарға әмбебап ондық классификация бойынша міндетті индекс алу енгізілді. Яғни, жаратылыстану және техникалық ғылымдар саласындағы барлық басылымдар Әмбебап Ондық Классификация индексімен жарық көреді. Осы жүйе бойынша ақпараттық-анықтамалық корлар құрылды. ӘОЖ-ны тар салалық және көпсалалық ақпараттық анықтамалық корлар құру үшін қолдануға болады. Ол жалғыз халықаралық әмбебап жүйе болып табылады және кітаптың мазмұнын түгел ашып беруге, соның арқасында іздеуді тездетуге жағдай жасайды. Ақпараттық материалдарды бір жүйеге келтіру елдер арасында ақпарат алмасуды оңайлатады. ӘОЖ класификацияларға қойылатын негізгі талаптардың бәріне жауап береді: халықаралықтығы, әмбебаптығы, ғылыми жаңалықтардың құрылымына еш өзгеріс енгізбестен жүйеге кіргізе алады. Ол барлық ғылым саласын қамтиды. Оның бөлімдерінің біреуін өзгертсең, басқаларын да өзгертуге тура келеді. Бұл классификацияны ондық деп атайтын себебі, оның құрылымына ондық принципті қолданады. Бөлімдерді белгілеу үшін араб цифрлары қолданылады, ол адамдардың қай тілде сөйлейді, қандай алфавитті қолданатынына тәуелсіз. Сандар тілі барлығына түсінікті, ӘОЖ жалпыға тиімді халықаралық жүйе болып табылады. Оның ондың принципі жүйенің құрылымына залал тигізбестен толықтырып отыруға мүмкіндік береді. ӘОЖ индектері бір-бірімен шексіз комбинациялармен байланысуы мүмкін. ӘОЖ таблицаларын дамытумен ақпараттандыру мен құжаттандырудың Халықаралық Федерациясы айналысады.

«Әмбебап ондық жүйе М.Дьюидің «Ондық классификациясын» дамытудың негізінде пайда болды. Әмбебап жүйеде М.Дьюидің классификациясының құрылымы сақталған. Сонымен қатар, әмбебап жүйеге түрлі ерекшеліктер мен тәсілдер енгізілген. Бұл ерекшеліктердің көпшілігі сараптамалық-жүйелік классификацияларға тән. Оны негізгі қасиеттері әмбебаптығы және ондық жүйеге қүрылғандығы. Оның көптеген бөлімдерінде түрлі сала бойынша көптеген түсініктер бір жүйеге келтірілген. Әмбебап Ондық жүйенің таблицалары негізгі және көмекші болып екіге бөлінеді. Сонымен қатар, ӘОЖ басылымдарын алфавиттік-пәндік көрсеткіштің міндетті құрамдас бөлігі ретінде енгізіледі. Таблицаларды негізгі және көмекші деп бөлу оларда бейнеленген ақпаратқа байланысты. Ереже бойынша негізгі таблицаның құрамына ғылым мен техниканың және өнердің нақты бір саласына тән түсініктер енеді. Ал көмекші таблицаға жалпы барлық салаға тән, кейде қайталанып отыратын түсініктер жатқызылады. Негізгі түсініктермен бірге жазылатын бұл таблица олардың мазмұны немесе формасын анықтайды.

Негізгі таблицада ғылым мен білімнің негізгі салалары бейнеленеді. Оның негізгі қатарын 0 класы, «Жалпы бөлім» бастайды. Оның құрамына ғылымның барлық саласы, жазу-сызу, ақпарат, мәдениет, музей ісі т.б. кіреді.

Гуманитарлық ғылымдарға негізі қатардағы алғашқы және соңғы кластар тобы бөлінген: 1/3 (философия, логика, психология, дінтану, политика, экономика және басқа), 7/9 (өнер, филология, история, география).

Математика мен жаратылыстану ғылымдарына 5 клас, ал қолданбалы ғылымдарға, техника ғылымдары, медицинаны, ауыл шаруашылығын қоса, 6-класс бөлінген.

Негізгі қатар:

0 Жалпы бөлім

1 Философиялық ғылымдар. Философия

2 Дінтану. Атеизм

3 Қоғамдық ғылымдар

4 (1961жылдан бос)

5 Математика. Жаратылыстану ғылымдар

6 Қолданбалы ғылымдар. Медицина. Техника

7 Өнер. Қолданбалы – сәндік өнер. Фотография. Музыка. Ойындар. Спорт

8 Тіл білімі. Филология. Көкем әдебиет. Әдебиеттану.

9 География. Өмірбаян. Тарих

5 және 6 кластар бір-бірімен тығыз байланысты болғандықтан, басылымға индекс таңдаған кезде қиындықтар туындайды. Сондықтан, 5 класта теориялық еңбектерді, ал 6 класта тәжірибелік материалдарды енгізген жөн. Әмбебап ондық классификациядағы анықтауыштар таблицада қолданылатын категориялар мен белгілерді бейнелейді. Оларды осы белгілерді белгілеу үшін қолданады. Олар ӘОЖ-ның негізгі таблицаларының бәріне пайдаланыла береді. Мысалы, тіл анықтауыш таблицасы тілдердің белгілерін құрайды. = белгісі тілдік белгі үшін пайдаланылады. Мысалы,

=20 Ағылшын тілі

=30 Неміс тілі

=82 Орыс тілі

=00 Көптілі жұмыстар

=00=20=30 екі тілді құжат, ағылшын және неміс тілі

=03 Аударма жұмыстар» [10]