25. Таза пайда және оның бағыттары.

Пайда - к/о-ң шаруашылық қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің бірі. Оған өзіндік құн, өнімнің өткізу көлемі, ағымдық баға әсер етеді. Пайданың түрлері: баланстық, таза пайда. Баланстық пайда негізгі қызмет түрлері бойынша (өнім өндіру, қызмет көрсету, жұмыс жасау), к/о мүлкін сату бойынша ж/е өнім өткізуден тыс операциялар б/ша есептеледі. Пб=Пөө±Пкқ±Пөто; мұндағы Пөө-өнім өткізуден түскен пайда; Пнқ-НҚды н/е басқа да материалдық құндылықтарды сатудан түскен пайда н/е шығын; Пөто-өнім өткізуден тыс операциялардан алынатын пайда.Өнім өткізу пайдасы: Пөө=ӨӨ-Сө; ӨӨ-өнім өткізуден алынған түсім; Сө-өнім өндіру ж/е өткізу шығындары. НҚды сатудан түскен пайда осы мүлікті сатудан түскен түсім мен оның баланс б/ша қалдық құны арасындағы айырмасымен анықталады. Өнім өткізуден тыс операциялардан түскен пайда табыс пен осы операцияға кеткен шығындар айырмасы ретінде анықталады. Таза пайда – баланстық пайдадан пайдаға салынатын салықты, нормативтен тыс қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдерді, мемлекеттік баж салығын, салықтарды төлеу тәртібін бұзғаны үшін айыппұлдарды алып тастау арқылы анықталады.

К/о пайдасын бөлу деп бюджетке ж/е пайданы қолдану бағыттарын статьялары б/ша жұмсауды айтамыз. Таза пайда келесі бағыттарда көрінеді:

-к/оның өндірістік дамуын қаржыландыру

-тұтынушылардың ж/е әлеуметтік қажеттіліктерді қамтамасыз ету

-әлеум.мәдени саланы қаржыландыру

-жалақының үстіне еңбекақы қорына аударымдар

- қайырымдылық қажеттіліктер ж/е басқа да мақсаттар.

26. Жалпы өндірістік рентабельділік

Рентабельділік дегеніміз шығындарға қайтарудың деңгейімен ресурстарды пайдалану мөлшерін сипаттайтын өндірістің тиімділігінің салыстырмалы көрсеткіштерін айтамыз. Рентабельділік көрсеткіштерін құру негізінде пайданың жұмсалған құралдар шығындарына, түсімге кәсіпорын обьектісіне қатнасы жатады. Рентабельділіктің келесі түрлері бар: өндіріс, өнім, сату, меншікті капитал рентабельділігі. Р_ә- кәсіпорынның табыстарын сипаттайды және келесі формуламен есептелінеді: Р_ә = П_б/ (Ф_с.г+ О_н )•100% ; Мұндағы: П_б – баланстық пайда; Ф_с.г – негізгі құралдардың орташа жылдық құны; О_н – нормаланған айналым құралдарының сомасы. Өнім рентабельділігі кәсіпорынның пайдалылығын көрсетедеі және келесі формуламен анықталады:Р_о = П_бірл / С_п• 100% ; Мұндағы: П_бірл – бір өнім бірлігіне келетін пайда; С_п – толық өзіндік құн. Өнім өткізу рентабельділігі - өткізілген өнім әрбір теңгесіне кәсіпорын қанша пайыз пайда алатынын көрсетеді: Р_ө.ө = П_т / К •100 %; Мұндағы: П_т – таза пайда; К – меншікті капитал. Рентабельділікті арттыру резервтері: 1. Рентабельділікті өндірісте өнім өткізу көлемінің түрі өсуі нәтижесінде артуы. ∆ П = (РП_п ⁄ РП_б -1)• П_р.п.б ; Мұндағы: РП_п ;РП_б – сәйкесінше жоспарлы және базалық кезеңдегі өнім өткізу түсімі; П_р.п.б – барлық кезеңде өнім өткізуде алынатын пайда. 2. Баланстық пайданың өзгеру нәтижесінде жалпы рентабельділік деңгейінің артуы мен кемуі. ∆Р_ө =(П_б.п- П_б.б)/(Ф_с.г.п+ О_н.п)•100%; Мұндағы: П_б.п ; П_б.б – жоспарлы және базалық кезеңдегі баланстық пайда ;О_н.п – жоспарлы және айналым құралдарының нормативі.3. Жалпы рентабельділіктің өзгеруі нәтижесінде пайдалылықтың артуы немесе кемуі. ∆П=(Р_о.п – Р_о.б) / (Ф_с.г.п+ О_н.п)•100%; Мұндағы: О_о.п; О_о.б – жоспарлы және базалық кезеңдегі жалпы рентабельділіктің өзгеруі. 4. Өзіндік құнның өзгеруі нәтижесінде пайданың артуы мен кемуі. ∆=С_п.п – (С_п.б • І /100); Мұндағы: С_п.п, С_п.б – сәйкесінше жоспарлы және базалық жылдардағы өзіндік құн; І – өндіріс көлемінің индексі.