67) Ұлыбританияның құқығы

Англиядағы құқықтың қайнар көздері кодификацияланбаған. Жеке құқық белгілі бір дəрежеде сот прецеденті құқығы нысанында дамыған, бұл құқық екі бөлімнен тұрған: жалпы жəне əділдік құқығы. 1873-1875 жылдары жалпы құқық соттары жəне əділдік құқығының соттары біртұтас сот жүйесіне

біріктірілді. Алайда, жалпы құқық пен əділдік құқығы қазіргі кезге дейін сақталған.Прецедентпен қатар құқықтың негізгі қайнар көзі болып заң табылды. ХІІІ ғасырдан бастап Англияда белгілі бір жүйеге

келтірілмеген көптеген заңдар қабылданды. Англияның азаматтық құқығы субъектілер ретінде азаматтарды да, заңды тұлғаларды да таниды. Алайда, кейбір тұлғалардың құқық қабілеттігі

шектелген, бұл — күйеуі бар əйелдер мен шетелдіктер. Сенімгерлік меншігі институтына негізделген заңды тұлғалар кеңінен таралған. Серіктестіктер ұзақ уақыт бойы заңды тұлғалардың құқықтарын иеленбеді, алайда, кейіннен оларға бұл құқықтар берілді.Англиядағы заттық құқық аса кең мағынада түсіндіріледі,затттық құқыққа авторлық, өнертабыстық құқық сияқты кейбір абсолюттік құқықтар да жатқызылған. Ағылшындық құқық зат-тарды жылжитын жəне жылжымайтын деп бөлмеген.

Заттар шынайы жəне жеке деп бөлінген. Шынайы заттар: жер,өсімдіктер, ғимараттар, жерге құқықты орнықтыратын құжаттар, жəне жермен байланысты заттар. Жеке заттар екі түрге бөлінді: иеліктегі заттар — материалдық заттар жəне материалдық субстратқа ие емес заттар (авторлық құқық). Бұрын

болмағанына қарамастан, қазіргі кезде ағылшын құқығында заттарды жылжитын жəне жылжымайтын деп бөлу кездеседі.Англиядағы барлық заттық құқықтар меншік құқығының бір түрі ретінде қарастырылады. Оларға мыналар жатады: жылжымайтын мүлікті жалға берудің əртүрлі нысандары; сервитуттар;сенімгерлік меншік; ипотека.Жерге деген меншік құқығы өзіндік ерекшеліктерге ие

болды: жер тек патшаның меншігінде, ал қалған тұлғалар оны пайдаланушы ретінде ғана қарастырылды. Алайда, иелену құқығы меншік құқығынан ажыратылмады (мерзімсіздігі жəне

басқа тұлғаға еркін түрде беру құқығы).Сенімгерлік меншік (траст немесе трэст) — бір тұлға

(сенімгерлік меншік иесі) оған үшінші тұлғаның (бенефциант)пайдасына екінші тұлға (құрылтайшы) берген мүлікке билік ететін жəне басқаратын меншік нысаны. Мүлікті пайдаланудың мақсаттары мен табыстарын құрылтайшы анықтайтын.

68). Франция

ҮШІНШІ РЕСПУБЛИКА

Версальдық бейбіт келісім (1919 жыл) бойынша Францияға Эльзас пен Лотарингия қайтарылды, германдық колониялардың бірқатары жəне германдық репарацияларға құқық берілді.Мемлекеттің экономикасы ерекше қарқынмен дамыды. 1930жылы ауылшаруашылық өндірістің үлесі 40 %-ті құрады.Тресттер мен ірі корпорациялардың да айрықша дамуы бай-

қалды. Алайда, бірінші дүниежүзілік соғыс Францияны несие беруші-мемлекеттен борышкер-мемлекетке айналдырып жіберді.Кеңестік Ресей 1917 жылдан бастап француз банктерінен

алған заемын қайтарудан бас тартты, себебі, заемдарды патшалық үкімет алған болатын (яғни, барлығына патша қарыз).Соғыс уақытында Франция 4 миллиард АҚШ долларына дейін

қарыз болды.1920 жылы социалистік партия коммунистер мен социалистерге бөлінді. Алайда, елдегі күрделі ішкі саяси жағдайға қарамастан, 1875 жылғы конституция өз күшін сақтап қалды.

1919 жылы жартылай пропорционалдық сайлау жүйесі енгізілді. 1919 жылғы сайлау заңы сайлаудың мажоритарлық жəне пропорционалдық жүйелерінің үйлесуін көздеді. Əрбір

департамент 75 мың тұрғынның арасынан бір депутаты таңдайтын, депутаттардың саны департаменттегі халық санына байланысты болды. Абсолюттік көп дауысты иеленген үміткер

сайланды деп есептелді. Егер мандаттардың барлығы жоғарыда аталған ережелер бойынша бөлінбеген болса, сайлаудың пропорционалдық жүйесі қолданылатын. Бұл жағдайда департа-

менттегі дауыс берушілердің саны мандаттардың жалпы санына бөлінетін, ал үміткер үшін бір тізімнен берілген дауыстардың жалпы саны онда аталған үміткерлердің санына

бөлінетін.1927 жылы консервативтік саясатты ұстанған Р.Пуанкеренің

үкіметі мажоритарлық жүйені (абсолюттік көпшілік жүйесі)қалпына келтірілді. 1927 жылғы заңға сəйкес Франция мен оның теңіздің ар жағындағы иеліктері 612 сайлау округіне бөлінді, олардың тоғызы Алжирде, оны қалған колонияларда болды; сол жерлерде тұратын француздар ғана дауыс беретін, колониялардың тұрғылықты халқы сайлау құқығын иеленбеді.

30-жылдары үкіметтің билігінің күшеюі байқалды. Парламент, тіпті, əр бір жыл сайын үкіметке төтенше өкілеттіктерді беріп отырды. Енді үкімет заңдарды парламенттің келісімінсіз

əкімшілік тəртіпте ұсынатын болды.Мысалы, 1939 жылы (қыркүйекте) үкімет Германияға соғыс жариялады, алайда, 1875 жылғы 19-шілдедегі Конституциялық заңға сəйкес соғысты жариялау тек екі палатаның келісімімен ғана жүзеге асырылуы тиіс болатын.1940 жылғы мамырда неміс-фашистік əскер француздарды ойсырата жеңді. Француз үкіметі əскери қимылдарды тоқтатуға шешім қабылдады. Германия елді екі бөлікке бөлді: Францияның шығысы, солтүстік-шығысы, солтүстігі жəне атлантикалық жағалауы оккупацияланды. Екінші бөлікте: оңтүстік-шығыста жəне оңтүстікте Германия Виши (Виши қаласының атауы бойынша) үкіметін сақтап қалды, алайда, 1942 жылғы қарашада бұл облыстар да басып алынды.

ТӨРТІНШІ РЕСПУБЛИКА

Француз қарсылығының қозғалысын генерал Ш.де Голль басқарды. Англияда тұрғанда Ш. де Голль 1940 жылы “Еркін Франция” (1942 жылдан бастап “Айқасушы Франция”) қозғалысының негізін қалады. Көп ұзамай Голль ағылшын үкіметімен “барлық еркін француздардың басшысы” ретінде танылды. 1943 жылғы жазда біртұтас Ұлт-азаттық француз комитеті құрылды, кейінірек ол да Голльдың басшылығымен Францияның уақытша үкіметі болып қайта құрылды.1944 жылғы жазда ағылшын-американдық əскерлер Франция жеріне аяқ басты (екінші фронт). 1944 жылдың соңында Франция жалпы алғанда босатылды.1945 жылы Францияның уақытша үкіметі жаңа Конституция қабылдау үшін Құрылтай жиналысына сайлау өткізу

жəне сонымен бірге референдум өткізу туралы шешім қабылдады. Сайлаушыларға келесі екі сұраққа жауап беру ұсынылды:

1) олар жаңа Конституция қабылданғанын қалай ма немесе

1875 жылғы конституциялық u1079 заңның күшінде қалғанын қалай

ма;

2) Құрылтай жиналысы қабылдаған Конституцияның жоба-

сы референдуммен бекітілуі тиіс пе.

Референдумның барысында дауыс берушілердің 96,4 %-і жаңа конституцияны қабылдау үшін дауыс берді, 66,3 %-і Конституцияны халықтық дауыс берумен бекітуге дауыс берді. Құрылтай жиналысына сайлау бойынша дауыстардың басым көпшілігін коммунистік партия, екінші орынды социалистік партия, үшінші орынды 1944 жылы құрылған Халықтық республикалық қозғалыс иеленді. 1946 жылғы сəуір айында Құрылтай жиналысы конституцияның жобасын жасап аяқтады.Бұл жоба бойынша жалғызпалаталық парламент енгізу,президентті вето құқығынан, парламентті таратып жіберу құқығынан, кешірім жасау құқығынан айыру жəне де өнеркəсіптің жекелеген түрлерін ұлттандыру бекітілді. Бұл жоба референдумның барысында қайтарылып жіберілді.Референдумның нəтижесінде Құрылтай жиналысының жаңа құрамын сайлау қажеттілігі туындады. Алайда, бұл жолы көп дауысты Халықтық-республикалық қозғалыс жинады, сонан соң коммунистер, олардан кейін социалистер тұрды. Конституцияның жаңа жобасы 1946 жылғы қазандағы референдумда бекітілді. Преамбулада 1789 жылғы Адам жəне азамат құқықтары туралы декларацияда жарияланған азаматтың құқықтары мен бостандықтары салтанатты түрде бекітілді.Сонымен қатар, қосымша саяси құқықтар да енгізілді. Республика жаулап алушылық соғыстарды жүргізбеуге міндеттенді.Конституция парламанттік республиканы құруды көздеді.Парламент екі палатадан тұрды: Ұлттық жиналыс жəне Республикалық кеңес. Ұлттық жиналыс жалпыға ортақ, тікелей сайлау құқығының негізінде 5 жылға сайланатын болды, тек Ұлттық жиналыс қана заң шығару құқығын иеленген болаты.Республикалық кеңесті жалпыға ортақ жəне жанама сайлау құқығының негізінде коммуналар мен департаменттер сайлайтын.Республика президентін парламент 7 жылға сайлайтын,жəне ол келесі мерзімге қайтадан сайлана алатын. Мемлекетті

тікелей басқаруды .