62) Германияның 1871 жылғы конституциясы

Жаңа конституцияға сəйкес империяның құрамына 22 монархия мен бірнеше еркін қалалар енді. Империяның билеушісі болып пруссиялық патша табылды, бұл Германиядағы жағдай-

ға сай болып келді, себебі, империя аумағының жартысынан астамы жəне халықтың 60 %-і Пруссияның үлесінде еді. Патша мемлекеттің басшысы жəне бас қолбасшы болып табылды, ол

үкімет басшысын — импер канцлерін тағайындайтын.Парламенттің жоғарғы палатасы Одақтық кеңес (бундесрат)деп аталды. Төменгі палата (рейхстаг) алғашқыда 3 жылға, ал1887 жылдан бастап 5 жылға сайланатын. Рейхстагтың іс жүзіндегі билігі бундесраттың өкілеттіктерінен аздау болатын. Рейхстагтың үкіметке бақылау жасауға талпыныстарын бірнеше рет бундесрат басып тастаған болатын.1871 жылғы конституцияның 20 бабы ерлердің жалпы сайлау құқығын енгізуді көздеді, алайда, құпия дауыс берудің орнына империяның қоғамдық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында ашық дауыс беру енгізілді.Төменгі палатаны мерзімінен бұрын тарату бундесраттың қаулысымен жүзеге аса беретін, мұндай жағдай жиі орын

алатын. Жалпы алғанда, өзінің əлеуметтік-саяси мазмұны бойынша 1871 жылғы конституция феодалдық-юнкерлік жер иеленушілік пен жылдам дамушы пруссиялық-германдық капиталдың

арасындағы үйлесімділіктің көрінісі болып табылды.

64). Қытай

ХVІІІ ғасырдың соңында — ХІХ ғасырдың басында Қытай Цин династиясының басшылығында құлдырау кезеңін бастан кешіріп жатты. Осы кезеңде Англия жəне Франция сияқты

мемлекеттердің Қытайды өзінің жартылай колониясына айналдыруға ұмтылысы өрши түсті. Осының нəтижесінде, 1850жылғы маусымда Тайпиндік көтеріліс ретінде танылған шаруалар соғысы басталды. 1853 жылғы наурыз айында көтеріліске шыққандар Тайпин мемлекетінің астанасы болған Нанкин қаласын басып алды.Тайпин мемлекетінің басшылары “Аспан династиясының жер жүйесі” атты мемлекет пен қоғамның реформасы бойынша бағдарламалық құжатты жариялады. Елде теңдестірілген жер иелену жарияланды. Тяньванның (“аспан князі”) басшылығымен “Ұлы жақсылықтардың аспан патшалығы” құрылды.Басқа басшылар əртүрлі мəселелерге қатысты бюрократиялық аппараттары бар ван атағына ие болды. Село əкімшілігін уездік басқарманың басшылығымен уездік бастықтар басқарды, одан жоғары үкіметпен тағайындалатын округ бастықтары басқаратын округ басқармалары болды.1864 жылғы шілдеде Нанкинді Цин əскері құлатты.Тайпин көтерілісін басудағы қиындықтар, Англия жəне

Франциямен соғыстың нəтижелері Цин империясының үстемдік құрушы таптарын реформа (ең алдымен, əскери)жасауға итермеледі. “Теңіздің ар жағындағы істерді меңгерудің” ғалымдары пайда болды. 1862 жылы реформалардың негізін салушы ғалымдардың бірі императорға мемлекетті күшейтуге қатысты саясатты ұстануға меморандум ұсынды.Осыдан соң зауыттардың арсеналдардың құрылысы басталды,шетелдік капиталдың ағымы күшейе түсті. Алайда, “мемлекетті күшейту саясаты” Қытайды 1894-1895 жылдардағы жапон-қытай соғысындағы жеңілістен құтқара алмады. Шетелдік державалар Қытайға қатысты əсер ету салаларын күшейте түсті (1897 жылы Гонконг Ұлыбританияға 100 жылға жалға берілді). Осының барлығы халық арасында кең көңіл толмаушылыққа жəне реформаға деген жаңа қозғалыстарға əкеліп соқты. Қозғалыс өз көзқарастарын Ұжымдық меморандумда көрсетіп u1257 .тті, мұнда мемлекетті басқару жүйесін өзгерту, əскерді қайта құру, конституциялық монархияны орната отырып, парламентті құру ұсынылды.Бұл құжат үшінші талпыныстан соң ғана алдыңғы қатарлы күштерді басқарған жас император Гуансюйдің қолына тиді.Реформаторлар мемлекеттік басқаруға тартылды: “реформалық жүз күнде” өнеркəсіптік дамуды күшейтуге, университеттер ашуға жəне т.б.бағытталған бірқатар прогрессивтік жарлықтар қабылданды. Алайда, реформатарларға билікті сақтап қалу үшін саяси күштер жетіспеді. 1893 жылғы күзде император Цыси (Қытайды 1861 жылдан бастап басқарған) төңкеріс жасады, Гуансюйді билігінен айырып, оның атынан жарлықтар шығарды, бұл жарлықтар бойынша ол регентша болып, мемлекетті басқару құқығын иеленді. Консерватитвік құрылым сақталып қалды, елде басылып-жаншылып отырған бірқатар

көтерілістер бас көтерді.1905 жылы Сунь Ятсен “Қытайдың жандану одағын” іші-

нара қайта құрды. Сол кезде ол өзінің “Үш халықтық қағида”атты бағдарламасын ұсынды. Ол бағдарламаның мақсаты Цин империясын жою, демократиялық реформа жүргізіп, демо-

кратиялық халықтық үкімет құру болған.1905-1908 ж.ж. ел ішінде қайтадан көтерілістер басталды.Цин үкіметі 1906 жылы конституцияны даярлауға кірісті, бірақ

ол император билігінің сақталуын көздеді.Жағдай күннен-күнге шиелене берді, ақырында, 1911 жылы қазанда Уган қаласындағы қарулы көтеріліс революциялық күштердің жеңуімен аяқталды. Синьхай революциясы басталды (Синь Хай — ескіқытай күнтізбесі бойынша 1911 жылы).1911 жылғы қазан айының соңында көптеген провинцияларда Цинь патшалығының билігі жойылды.1911 жылғы желтоқсанда Нанкин қаласында Уақытша үкімет құрылды, мемлекет басшысы болып Юань Ши Кай тағайындалды.