58) Консулдық жəне империя

Француз заңгерлері революция кезінің өзінде де кодификация жасауға талпыныстарды жүзеге асырған. 1791 жылы қылмыстық кодекстің жобасы, ал 1793, 1794, 1796 жылдары азаматтық кодекстің жобалары жасалып, ұсынылды. Алайда,тұрақты мемлекеттік билік болмағандықтан олар еш нəтиже

бермеді. Тұрақтылық тек Наполеон Бонапарттың тұсында орнады. Оның үкіметі жарлықтар арқылы революцияға дейінгі құқықты түбірімен жойды. Наполеондық дəуірдегі заңгерлер

бес негізгі кодекстерді қабылдады: азаматтық, қылмыстық,саудалық, қылмыстық іс жүргізушілік, азаматтық іс жүргізушілік.1804 жылғы француздық азаматтық кодекс (Наполеон

кодексі).Кодекс жобасын дайындаумен айналыысқан комисияның құрамына Тронше, Порталис, Малльвиль, Биго-Преамке сияқты Францияның ұлы заңгерлері енді. Жоба төрт айдың ішінде

жасалды. 1804 жылғы 21 наурыздағы заң барлық 36 титулды(тарауларды) біртұтас Азаматтық Кодекстің құрамына біріктірді. 1807 жылдан бастап ол Наполеон Кодексі деп аталды.Бұл акт 1789 жылғы “Адам жəне азамат құқықтары декларациясында” бекітілген келесі азаматтық-құқықтық қағидаларды

одан əрі дамытқан: заңды теңдік, заңдылық, құқықтар мен бостандықтардың тұтастығы. Кодекстің құрылымына рим құқығы əсер еткен. Ол интституциялық жүйе бойынша құрастырылған.Кодекс кіріспелік титулдан жəне үш кітаптан тұрған.Кіріспелік титулда заңдарды жариялау, қолдану жəне олардың күші туралы айтылған. Бірінші кітап тұлғаларға, екінші кітап мүліктер мен меншіктің түрлеріне, үшінші кітап меншікті иелену тəсілдеріне арналған.

Директория “əткеншек саясатын” жүргізді, яғни, халықтан да, дворяндардан да қорқып, саяси күштердің сол қанатынан оң қанатына ауысып отырды. Басқарушы топ жаңа революциядан құтылудың жолы ретінде əскери диктатураны көрді. Италия жəне Еуропадағы соғыс əректтерінен кейін атағы шыққан генерал Н.Бонапарт осы кезде ерекше қолдау тапты.1799 жылы (9-10 қарашада немесе республикалық күнтізбе бойынша VІІ жылдың 18-19 брюмерінде) Бонапарт əскердің көмегімен Заңшығару корпусын таратып жіберіп, Директорияны жойды. Мемлекетті басқару 3 консулдың қолына өтті.Айрықша билікті бірінші консул (Бонапарт) иеленді.1799 жылғы конституция заңды түрде жаңа режимді бекітті.

Үкімет үш консулдан тұратын болды. Барлық билік бірінші консулдың қолына жинақталды, ал екінші жəне үшінші консулдар тек кеңесу дауысына ие болды.Заңшығарушы билік органы ретінде Мемлекеттік кеңес,Трибунат, Заңшығарушы корпус жəне Қорғаушы сенат құрылды.Бірінші консул заң жобасын ұсынатын, Мемлекеттік кеңес оларға түзетулер енгізетін, Трибунат оларды талқылайтын,Заңшығарушы корпус оларды жарыссөзсіз қабылдайтын немесе қабылдаудан бас тартатын, ал Қорғаушы сенат оларды

бекітетін. Сонымен, бұл органдар дербес мағынаға ие болмады,тек бірінші консулдың жалғызілікті билігінің көлеңкесінде қалды.

59) Шілделік монархия. 1830 жылпы революция

ЖƏНЕ ХАРТИЯ

1830 жылғы маусымда Х Карл патшалығының үкіметі 1814 жылғы Хартиямен бекітілген конституциялық режимді жою туралы шешім қабылдады. Негізгі төрт құжат қабылданды: депутаттар палатасын тарату туралы; төменгі палатадағы депутатардың санын екі есе азайту туралы; прессаға қосымша цензура еңгізу туралы; жиналыс жəне көтеріліс жасауға тыйым

салу туралы. Бұл құжаттарды ел ішінде көңіл толмаушылықпен қабылдады. 1830 жылы шілдеде париждықтар қарулы көтеріліске шықты. Астана көтерілісшілердің қолына көшті, Х Карл

мемлекеттен қашты, легитимдік монархия құлады.Патша ретінде Луи-Филиппті (Бурбондардың кіші тармағынан), ірі буржуазия өкілін сайлады.1830 жылғы хартия жаңа режимнің конституциясы болып табылды. Парламенеттің рөлі кеңейе түсті, заңшығарушы бастама патшаға жəне қос палатаға берілді. Мүліктік ценздің төмендеуі таңдаушылар санының өсуіне (240 мыңға дейін)алып келді. Алайда, мемлекеттік аппараттың маңызды буындары өзгеріссіз қалдырылды.

ЕКІНШІ РЕСПУБЛИКА

1848 жылғы ақпан айындағы бейбіт демонстранттардың атылуы париждықтардың көтеріліске шығуына түрткі болды. Луи-Филипп тақтан бас тартты. Елде уақытша үкімет жəне мобильді жалданбалы əскер құрылды. 1848 жылғы көктемде Құрылтай жиналысына сайлаулар өтті. Жиналыстың басым көпшілігін ірі буржуазия, жер иеленушілер, генералдар жəне жоғарғы дін қызметкерлері құрады. Еңбеккерлердің жағдайын жақсартатын актілердің барлығы жойылды. 1848 жылғы 22-маусымда жұмысшылар көтеріліске шықты,алайда, бұл көтерілісті төрт күннен соң тұрақты əскер мен мобильді гвардия басып тастады. Қайтадан енгізілген 1848 жылғы Конституциямен басқарудың республикалық нысаны, биліктің тармақтарға бөлінуі жарияланды. Жоғарғы заңшығарушы орган ретінде депутаттары 3 жыл мерзімге сайланатын Ұлттық жиналыс құрылды.Атқарушы биліктің басшысы болып жиналыспен емес, депар-

таменттердің сайлаушылары арқылы таңдалатын Президент тағайындалды.Заңдардың қолданылуын бақылайтын кеңесуші орган болып Мемлекеттік кеңес табылды. Оның құрамы Ұлттық жиналыспен 6 жыл мерзімге тағайындалатын.

ЕКІНШІ ИМПЕРИЯ

Алғашқы сайланған президент болып Луи Наполеон (Наполеон Бонапарттың туысы) табылды. Бұл шаруалардың дауыс беруінің арқасында жүзеге асырылды. Алайда, оның кандидатурасы ірі буржуазия мен банкирлерді қанағаттандырды. 4жылдық сайлау мерзімі мен қайта сайлануға салынған тыйымға қанағаттанбаған Луи-Наполеон 1851 жылғы желтоқсанда Ұлттық жиналысты таратып жіберіп, 1848 жылғы конституцияның күшін жойды.1852 жылғы конституция Луи-Наполеонның мемлекеттік төңкерісін заңдастырды. Жаңа конситуцияға сəйкес, барлық билік толығымен президентке берілді. Заңшығарушы билікті Мемлекеттік кеңес, Заң- шығарушы корпус жəне Сенат президентпен бірлесе отырып жүзеге асыратын болды. Ол Мемлекеттік кеңес пен Сенаттың мүшелерін тағайындады. Президент 10 жыл мерзімге сайланатын болды.1852 жылғы қарашада империя заң жүзінде қалпына келті-

рілді. Луи-Наполеон француздардың императоры — ІІІ Наполеон болды. Елде əскери-полициялық диктатура орнады.1870 жылы жазда Луи-Наполеон Пруссияға қарсы соғыс ашты.

1870 ЖЫЛҒЫ ҚЫРКҮЙЕК РЕВОЛЮЦИЯСЫ ЖƏНЕ

РЕСПУБЛИКАНЫҢ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРІЛУІ

Седан қаласының түбіндегі шешуші соғыста француздар жеңіліс тапты. Бұл жөніндегі хабар Парижге жеткенде (1870жылғы қыркүйек) мұнда көтеріліс басталды. Пруссия О.Бис-

марктың басшылығымен Франциядан Эльзас жəне Лотарингияны тартып алуды шешті. Соғыс азаттық сипатты иелене бастаған соң халықты патриоттық сезім биледі. Парижде Ұлттық гвардияға көптеген жұмысшылар енді, олардан Пруссияның Парижге шабуылын тойтарып отырған 200 батальонды құрады. Париждықтардың қысымымен 1870 жылғы 4 қыркүйекте үшінші республика жарияланды. Билік Тьер үкіметінің қолына көшті.1871 жылдың басында халықтың қозғалысының ауқымынан қорыққан Тьер үкіметі Эльзас пен Лотарингияны беріп,

жəне 5 млрд. франк төлеп Пруссиямен бейбіт келісім жасады.