41) Мұсылман құқығының негізгі институттары:

Халифат құқығы

Шариат діни ұстанымдарының жинағы ретінде десек, шариатты сонымен бірге өзіне дінді де, құқықты біріктіретін жүйе деуге болды.

Шариаттың негізгі қайнар көздері :

- Құран – мұсылмандардың басты қасиетті кітабы, онда діни-моральдық ұстанымдар жазылды.

- Сунна – Мұхамметтің өмірі мен әрекеттері туралы Хадистер жинағы. Онда отбасы мұрагерлік және сот құқығының нормалары баяндалды. Оны сот преценді деуге де болды, яғни Мұхаммет жоғарғы судьяретінде белгілі бір іс бойынша шешім қабылдады, ол кейіннен ұқсас істерді шешуде қолданылды.

- Иджма – жоғарыда аталған қайнар көздерде қарастырылмаған мәселелер бойынша беделді Ислам заңгерлерінің шығарған шешімдер жинағы.

- Фетва – қоғамдық өмірдің жеке мәселелері бойынша жоғарғы діни беделділердің жазбаша қорытындылары.

Шариат нормалары жетпеген жағдайда әдеттегі құқық – адатты қолдануға жол берілді. Мұсылмен әрекеттерін былай бөлуга болар еді: міндетті (діни әдет – ғұрыптар); қажет (діни тұрғыдан жақсы мінез – құлық, тәртіп); рұқсат етілген (м: исламға қарсы жауларды өлтіру); тілектес емес, бірақ жазаланбайтын (м:әйелін ұрып - соғу); тыйым салынған және сол үшін қатаң жазаланатын (дінге қарсы қылмыстар).

Исламның негізгі байлығы: дін, өмір, сана, жеке меншік және отбасы.

Жауаптылық сипатына қарай барлық қылмыстар 3 топқа бөлінеді:

1) дінге, отбасына, меншікке және мемлекетке қарсы қылмыстар. Ол үшін қылмыскер өмірімен және тәнімен зиянын өтеген. М: ұрлық жасағанның қолын кесу;

2) жеке тұлғаға қарсы қылмыстарға айыппұл немесе төлеу (қанға қан) сияқты санкциялар көрсетілді.

3) әртүрлі құқықбұзушылықтар. Оған қандай жаза қолданатынын сот өзі шешті.

Шариатта міндеттемелік құқық жақсы дамыды. Шарттық міндеттемелер 2 топқа бөлінді:

1) мүлікті басқаның иелігіне берумен байланысты міндеттемелер. Оған айырбас, заем, сыйға тарту, мүлікті жалдау және сату, сатып алу шарттары жатты.

2) мүлікті өзгенің иелігіне бермеумен байланысты міндеттемелер. Оған тасымалдау, серіктестік және тапсырма шарттары жатты.

Ислам құқығындағы меншік құқығының ерекшелігі – меншік иесі мүлікті пайдаланады және басқарады, ал барлығының басында құдай тұрып, сол билік етті.

Отбасы құқығында күйеуі мен әкесінің толық билігі танылды. 4 әйел алуға рұқсат берілді.

Мұрагерлік құқығында мұраға қалдырушының міндеттері мен тек мүлікке құқықтары қалды, яғни өлген адамның барлық қарыздары өтеліп болғаннан кейінгі мүлік, яғни 2/3 бөлігі заң негізінде, 1/3 бөлігі өсиет бойынша мұраға қалдырылды.

Жерге құқықтық режим:

1) хиджаз – Мұхаммет өмір сүрген жер, ол жерде тұратындардан «ондық» алынды;

2) вакуф – діни мұсылман ұйымына жататын жерлер;

3) мульк – мұсылманның жеке жері;

4) икта – уақытша қызмет етуге берілген жерлер, сол жерде тұратын тұрғындардан салық жиналды.

Сот ісін арнаулы судья – қади жүргізді. Судья қатаң іс жүргізу ережелерімен байланысты болмады. Ислам процессінде прокурор мен адвокат болмады. Судья барлық істі өзі шешті, яғни кассациялық және апелляциялық инстанциялар болмады. Дәлелдердің ішінде ант, мойындау және куә маңызды орын алды.

Куәгер тек ер адам болуы мүмкін еді, әйел адамдар куәгер бола алмады. Ант құран кітапты ұстап тұрып берілді және бұл шын, яғни жалған емес болды. Өйткені, бұған мұсылмандардың дүниеге көзқарасы және құдайдан қорқуы әсер етті.