23) Рим империясы.Принцепат.Доминант.

Рим империясы (латынша Imperium Romanum, Res publica Romana (Рим республикасы) , грекше Βασιλεία Ῥωμαίων) - ежелгi римдiк постреспубликалық фазасының өркениет дамуындағы ерекше белгiлер, басқарудын автократиялық формасы және Еуропадағы үлкен аймақтық иелiктерi мен Жерорта теңiзi. Римдiк империяның хронологиялық шеңбері Август бiрiншi императорының басқаруынан бастап, екi бөлiкке бөлуiне дейiн қамтиды, яғни б.з.б. 27 жылдан 476 жылдар аралығы. Римдiк империя тарихының периодизациясы жолға байланысты өзгешеленедi. Осылай, қарастыру кезiнде құрылымның мемлекеттiк-құқықтысымен екi негiзгi кезең көзге түседi: 1. Қағидашы - мемлекеттiк құрылымның республикалық және монархиялық формалары, б.з.б. I ғасырда — б.з. III ғасыр. Қағидашы мерзiмiне байланысты келесiдей кезеңдерге бөлiнді.

Принципат

а) Юлий-Клавдий әулетінің басқаруы және принципат жүйенің құрылысы (б.з.б. 27- б.з. 68) ә) Төрт императорының жылы – биліктің ауқымды дағдырысы (68 - б) Флавий мен Антоний әулетінің басқаруы – принципат әулетінің гүлдеуі (69-192) в) Север әулетінің басқаруы - әскери - бюрократтық жүйенiң құрастыруын басы (193-235) г) III ғасырдағы дағдырыс- Рим империяның толық масштабты әлеуметтiк-экономикалық және саяси дағдарысы (235-284)

Доминат (284-476)

а) Диоклетианның және Константинның басқаруы - доминат жүйесiнiң құрастыруы, әкiмшiлiк, әскери және әлеуметтiк-экономикалық реформалар (284-337) ә) б,з, IV ғасырдағы империя - батыс және шығыс жиiрек империясына саяси межелеуге жүйенiң тұрақты болуы, тенденция жеткiлiктi (337-395) б) Империяның ақырғы бөлiнуi Шығыс және Батысқа (395-476)Рим империя тарихының аяқталу дискусионды. Батыс үшiн әдетте 476 жыл дейді - Ромул Августул императордың жылжуы немесе 480 жыл - Непот императорының қайтыс болған жылы, заң жүзiнде соңғы ашық император. Мемлекеттiгі өзгере өмiр сүрген Шығыс империясы үшiн - V ғасырдың аяғы, 610 жыл, 1204 жыл, 1453 және тағы басқа жылдар аталады. Бұл мерзiмнiң басты мазмұны көне заманды жан-жақты бiрiктiру процесi құрайды. Ол Римдiк республикамен іске асатын, бiрақ алғашқы сәттерде материалды болды, жаулап алу және бағынудыан тұратын; қазір бұл процесс ендi жiгерленiп (дифференциалдайды ) қиындайды. Ол айқындалады: 1. жаулап алушылардың (бейiмделулер) және бодан, римдiк және провинциал элементтердiң ұқсауында; 2. өзi бiрiктiретiн өкiметтiң өзгерiсiнде; 3. мемлекеттiк әкiмшiлiктiң бөліктерді бүтінмен бiрiктiру мақсатында тұңғыш рет жасалған; 4. заң заңға сүйенген идеалдарының бiрiктiруiнде; 5. бар болмысымен идеалдардың бiрiктiруiнде.

Бұл бiрiктiру процесі, жемiстi және озық, толық дамуына II ғ. аяғында жетедi. Бiрақ оның кемшіліктері де бар: ол мәдени деңгейдi төмендеуі мен бостандықтың жоғалуымен III ғ. айқындалады. IV ғ. христиандықтың арқасында дiни бiрлестiк пен антикалық дүниелердің бірігуі болады.

V ғ. аралығында Рим империясына шетелдер жағынан шабуылдарға душар болды, соның әсерінен 476 жылы римдiк өркениет мәңгiлiкке жойылды. Жаңа тарихи мерзiм жарияланады. Әлеуметтiк бiрiктiру және провинциялардың әртүрлi ұлттық элементтерiнiң бейiмделуiнiң жетiстiгi әсiресе императорлардың тарихында көрнекi айқындалады, олардың дербес тағдырлары мен мінездері империя тарихында ең көрнектi фактор болып қалыптасты.