2 . Құмның ірілік модулін анықтау / м 1 /

құм түйіршік мөлшеріне байланыст ірі, орташа, майда және өте майда болып бөлінеді . құмның ірілігі ірілік моделімен / М 1 / сипатталады .Ірілік моделі төмендегі формаламен анықталады:

(3)

Яғни, тор көзі 2,5 мм – ден 0,14 мм – ге дейінгі әрбір жеке елегіштегшқұмның торлық қалдықтарының % -пен есептелгендегі қосындыларының 100 –ге қатынасы .құмды іріліл жағынан класқа топтау үшін тор көзі 0,63 мм елегіште қалған толық қалдықпен есептеп көрсетіледі . бұл көрсеткіштер 2,1 – кестедегі келтірілген сандарға сайкес болуы керек .

2.1-кесте

құмның ірілігімен класқа бөлінуі

Құмдардың тобы	№ 0,63елегіштегі құмның торлық	Ірілік модулі
	Қалыңдығыныңбастапқы салма-
	ғына% -пен есептегенде	М1
Ірі	45 – тен жоғары	2,5
орташа	30 – 45	2,0 – 2,5
майда	10 – 30	1,5 – 2,0
Өте майда	10 – нан аз	1,0 – 1,5

Әртүрлі құрдар ірілік моделі 1 – ден 4 аралығындағы сандармен сипатталады .Бетон араласпасын дайындауға ірілік моделі 2,1 / 3,25 аралығындағы орта және ірі түйіршікті құмдар тиімді .

3 .Жарықшақ / малта / тастың бетонға қажетті қасиетін анықтау

Таратылатын материалдар : жарықшақ немесе малта тастар , ірі толтырғыштарды елейтін стандарт елегіштері .

Ауыр бетон жасауға жарықшақ немесе малта тастар жұмсалады ; ал жеңіл-

-бетоннан қабырға , қабат аралық , қалқа т. б . конструкциясын жасауға жасанды кеуекті керамзит ,аглопорит , шлакпемзасы , перлит сияқты толтырғыштар қолданылады .

3.1. Тығыз жарықшақ / малта / тастардың түйіршік құрамын а нықтау

Ірі толтырғыштардың түйіршік құрамы бетон араласпасының сапасына және физико – механикалық қасйетіне / әсерін / ықпалын тигізеді . Толтырғыштардың сапала түйіршік құрамы , әртүрлі мөлшері түйіршіктерен құралса , оның қуыстылылығын азаайтады , бетонға керекті цеменіт шығыны азайады , бетонның жобаланған беріктік маркісі қамтамасыз етіледі .

Жарықшақ тас түйіршіктерінің құрам – мөлшері ең ірі және ең майда түйіршік диаметірінің мөлшері арқылы сипатталады .

Тәжирбеде 10 кг жарықшақ / малта/ тор көздер тасты 70, 40, 20, 10 және 5 мм болатын елегіштерден өткізеді . Әрбір елегште өтпей қалған тас түйіршіктерінің жекеше және толық қалдықтарының салмағын өлшеп , оны процентпен форала арқылы есептеп анықтайды . Әрбір елегіште қалған жекеше қалдықтардың қосындысына қатынасын 1- және 2 – формала бойнша табылады .