8. Жер сілкінісінің сипаттамалары (ошақ, гипоцентр, эпицентр, толқындар). Жер сілкінісінің магнитудасы және қарқындылығы, өлшем бірліктері

Жер сілкінісі – геологиялық құбылыс. Олар – кез-келген жерде пайда болуы мүмкін. Жер сілкінісінің ошағы жер қойнауында қалыптасады.Геологиялық ортадағы жылжулар, бірігулер, жарылулар,ортаюлар секілді тез өзгерістер жер сілкінісінің пайда болу себебіне жатады.Әрбір жер сілкінісі кезінде осы жарылыс нәтижесінде жер қойнауында жинақталған энергияның бір бөлігі сыртқа шығарылады.Жер бетінің шайқалуы сейсмикалық толқындардың нәтижесінде болады.Осындай толқындар көлемді(жер денесіне таралады) және үстінгі беттегі (жердің үстіңгі қабатын қамтитын) секілді 2 түрлі болады.Көлемді толқындар жердің үстіңгі қабатындағы толқындарға қарағанда шапшаң жүреді және де жер сілкінісінің болғандығын хабарлайтындай бақылау нүктесінде алғашқы серпіліс байқалады.Жердің үстіңгі қабатындағы толқындар бірнеше секунд кеш болады.Олар әдетте келесі қатты соққыны әкеледі. Сейсмикалық энергияны бөліп шығаратын жер аймағы жер сілкінісінің ошағы деп аталады. Гипоцентр- алғашқы сейсмикалық толқынның басталуы болған ошақтың негізгі нүктесі. Қазақстан аймағында жер қабатының сілкініс ошағының ең жоғарғы тереңдігі 50км аспайды. Эпицентр – бұл гипоцентрдің тікелей үстіндегі жер қабатының негізгі нүктесі. Жер сілкінісі жиі жағдайда жердің жоғарғы қабатындағы жарық-жарылыстармен қоса қабат жүреді.Сілкіну көлемінің шамасы (жер сілкінісінің үдемелілігі) ғимараттардың бүліну деңгейімен жер бетінің өзгеру сипатымен анықталады және балмен есептеледі. Магнитудалар мен балдық қатынастардың кестесі

Магнитуда 2 3 4 5 6 7 8 Балдар 1-2 3 4-5 6 7-8 9-10 11-12

ЖЕР СІЛКІНІСІНІҢ МАГНИТУДАСЫ ЖӘНЕ ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ,ӨЛШЕМІ. Жер сілкінісін болжау өте қиын. Қазақстан Республикасының жер сілкінісінің жиілігін анықтау кезінде MSK- 64 12- баллды халықаралық шкала пайдаланылады. Ол төмендегі көрсеткіштермен сипатталады: 1 балл- мүлдем байқалмайтын жер сілкінісі;2 балл- дірілді жоғары қабаттағы кейбір адамдар ғана сезеді;3 балл- дүмпу аз ғана адмға білінеді, терезе дірілдеп, ілме шамдар теңселеді;4 балл- дүмпуді ғимарат ішіндегі адамдардың бәрін сезеді, ыдыс- аяқ сылдырлайды;5 балл- дүмпуді барлық адамдар сезеді;6 балл- діріл жүруге кедергі келтіреді, ғимарат теңселеді, сөрелерден ыдыс- аяқ құлайды, сылақтарда жарықшақ пайда болады;7 балл- адамдарды үрей билейді, жиһаз құлайды, блоктар, каркастар, панельдер арасындағы қиылыстар жарылады;8 балл- адамдар өзін- өзі әрең ұстайды, беткейдегі топырақта жарықшақ пайда болады, ғимараттар қатты зақымдалады, қабырғалар мен қоршаулар қирайды;9 балл- адамдар жүре алмайды, топырақ беті жарылады, ғимараттар жаппай зақымдалады;10 балл- ғимараттар толық қирайды;11 балл- апат;12 балл- жер бедерінің қатты өзгерісі.Шығыс Қазақстан, Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақсытан, Қызылорда, Маңғыстау облыстары мен Алматы қаласы сейсмоқауыпты аймақта орналасқан. Қазақстанның ас қауіпті сейсмоаймағы 450 мың шаршы км жерді алып жатыр.