13.Популяциянының динамикалық көрсеткіштері.

Популяция динамикаcы-популяциядағы особьтардың сандық мөлшерін және оларды реттеудің механизмдерін зерттейтін популяциялық экологияның бөлімі.Табиғатта популяцияның саны тұрақты болмайды.Өзгермеген жағдайдың өзінде,популяция динамикалық тепе-теңдікті сақтайды-особьтердің азайған саны оның қалпына келетін санына тең.Туылу-көбею нәтижесінде уақыт бірлігінде пайда болған жаңа даралар саны.Тірі ағзаларға көбеюге деген мүмкіндік берілген.Бактериялар әрбір 20 минут сайын бөлінеді.Мұндай жылдамдықпен көбейгенде бір жасуша 36 сағатта бүкіл планета бетін жауып шығатын ұрпақ бере алады.Бір бақбақ өсімдігінің барлық тұқымдары өнетін болса,10 жылда өзінің ұрпақтарымен бүкіл дүние жүзін алып кетер еді.Іс жүзінде үлкен өнімділік еш уақытта жүзеге аспайды.Өсу жылдамдығы-уақыт бірлігіндегі орташа өсім.Егер Ro арқылы берілген түрдің бір дарасының өміріндегі беретін ұрпақтарының орташа санын белгілесек(таза көбею жылдамдығы)онда Ro>1популяция өседі(ұсақ жануарларға тән)Ro=1 популяция саны тұрақты.Ro<1кеміп бара жатқан популяциялар(кәсіптік жануарлар)Өлім-белгілі бір кезеңде өлген даралардың саны.Өлімнің 3 типін көрсетуге болады:I барлық жастағы өлімді сипаттайды(гидра);II даралардың дамуының ең ерте кезеңде өлімнің жоғары болуымен(айқұлақ);III ересек(қарт) даралардың өлімінің жоғары болуымен сипатталады.

14. Поп-ң потенциалы және гомеостазы

Популяциялардын ішкі тұрақтылығын өз механизмдері арқылы реттеуін гомеостаз, ал популяцияның сандык мөлшерінің орташа шамадан ауытқуын олардьщ динамикалық тепе-теңдігі деп, яғни, белгілі бір жагдайдағы популяцияльщ өз саньш бір қалыпты ұстап тұруьш атайды. Әрбір жүйенің тіршілік етуі - оның құрамы мен құрылымы, ішкі байланыстары және уақыт пен кеңістіктегі өзгерісі өзін-өзі реттеу арқылы жүзеге асып отырады. Өзін-өзі реттеу - организмдердің үнемі өзгеріп отыратын орта жағдайларында тіршіліктерін сақтап қалу үшін бейімделуі, ыңғайлануы. Популяцияның өзін-өзі реттеуі табигатта тең екі күш арқылы жүзеге асып отырады. Бір жагынан, бұл популяция санының өсуіне алып келетін барлық факторлардың жиынтыгын құрайтын биотикалық потенциал (туылу, жаңа жерлерге қоныстану, қорганыс механизмдері, т.б.), ал екінші жағынан - популяция санын азайтатын факторлар жиынтығы (судың, қоректің тапшылығы, ауа-райының қолайсыз жағдайлары, жыртқыштар, паразиттер, бәсекелестер, аурулар).

Реттеуші факторлар әсерін организмдердің түраралық және түріші қарым-қатынастары деңгейінде қарастыруға болады. Гомеостаздың тұраралық механизміне жыртқыш-жемтік, иесі- паразит, бәсекелестік қарым-қатынастары жатады. Бәсекелестік популяция ішкі гомеостазының негізінде жатыр. Ол қатты және жумсақ формада болуы мүмкін. Қатты формасы особьтардың өліміне алып келеді. Мысалы, орман қауымдастықтарында өскін кезінде 1 га жерде ағашты өсімдіктердің бірнеше жүз мың особы кездеседі. Қылқан жапырақты ағапггардың саны 100-120 жылдан кеиің, жапырақты ағаштар саны 50-70 жылдан соң 1 га жерде әдетте 1000 особьтан, көбіне бірнеше жүзден аспайды. Көпшілігі бәсекелестік әсерінен өледі.

Жануарлар әлемінде түріші күресі каннибализм (өзі сияқтыларды жеу) арқылы көрініс береді. Мысалы, каннибализм құбылысы кейбір кемірушілерге, жәндіктер личинкаларына, алабұға, шортан балықтарына тән.

Тығыз популяцияларда сандық мөлшердің реттелуінің басты механизмі стресс-реакция болып табылады. Егер популяция ға күшті тітіргендіргіш әсер етсе, популяция оған стресс-реакциямен жауап береді. Табиғатта стресстіц көптеген түрлері бар:антропикалық, жүйкелік-психологиялық, шуыл әсері және т.б