Сәйкестендірілген (теңестірілген) активтер мен міндеттемелерді тану

Жеке сатып алынатын активтер мен міндеттемелерді сатып алу күніндегі жағдайлары бойынша бөлек танылуы керек:

• егер сатып алушының олармен байланысты болашақтағы кез келген экономикалық тиімділік алу немесе жоғалту ықтималдығы болса;

• сатып алушы үшін олардың бастапқы немесе әділ құнына сенімділік шаралары болса.

Аталған тану талаптарына жауап бермеу сатып алынатын активтер мен міндеттемелердің бөлігі сатып алу кезінде туындайтын оң және теріс іскерлік бедел шамасына қорытынды ықпал ету болып табылады. Себебі ол сатып алынған активтер мен міндеттемелердің сәйкестендірілген кейінгі қалдық құны бойынша анықталады.

Бағалау сатып алушыға өтетін сәйкестендірілген активтер мен міндеттемелеріне сатып алынған компанияның қаржылық есептілігінде бұрын танылмаған активтер мен міндеттемелердің енгізілуі мүмкін. Бұл оларды сатып алған кезде тану талаптарына жауап бермегендігіне байланысты болуы мүмкін.

Мысалы, зиян негізінде пайда болған сатып алынған компанияның салықтық жеңілдігі актив ретінде ескеріледі. Осыған байланысты сатып алушы осы жеңілдікті пайдалану үшін қажетті мөлшерде салық салынған табысты алды деуге болады.

Бухгалтерлік есеп стандарттарына байланысты кейінге қалдырылған табыс салығын болашақтағы салық төлемімен есептеуді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін көлемде табыс алуға сенім болатын жағдайда ғана кейінге қалдырылған салықтың дебеттік қалдығы келесі кезеңге өтеді.

Мысалы, А компаниясы Б компаниясын 4 млн. теңгеге сатып алды. Сатып алуға дейінгі компаниялардың баланстары былай көрсетілген:

А компаниясының балансы

Активтер	Пассивтер
Негізгі құралдар – 2500000 ТМҚ- 1200000 Дебиторлық берешек – 1000000 Ақша қаражаттары - 4300000	Акционерлік капитал – 3500000 Бөлінбеген табыс – 2500000 Міндеттемелер - 3000000
9000000	9000000

Б компаниясының балансы

Активтер	Пассивтер
Негізгі құралдар - 1100000 ТМҚ - 1000000 Дебиторлық берешек - 1700000 Ақша қаражаттары - 200000	Акционерлік капитал - 2500000 Бөлінбеген табыс - 1500000
4000000	4000000

Бірігуден кейінгі А компаниясының балансын құру қажет.

Баптары	Сомасы	Баптары	Сомасы
Негізгі құралдар ТМҚ Дебиторлық берешек Ақша қаражаттары	3600000 2200000 2700000 500000	Акционерлік капитал Бөлінбеген табыс Міндеттемелер	3500000 2500000 3000000
	9000000		9000000

Сатып алу кезінде пайда болатын оң іскерлік бедел – операция жасалған күніндегі жағдай бойынша активтер мен міндеттемелерді бірыңғай сәйкестендірілген құннан кез келген сатып алу құнының артуы оң іскерлік бедел (гудвилл) немесе материалдық емес активтер ретінде танылуы керек.

Сатып алудан туындаған іскерлік беделді сатып алынған кәсіпорынның болашақтағы экономикалық пайданы алуға үмітпен жасалған төлемі болып табылады.

Іскерлік беделді ағымдағы пайдалы қызмет ету мерзімі оның шығынын тани отырып, амортизациялануы керек. Амортизациялану кезеңі 20 жылдан аспауы керек. Амортизацияланбаған іскерлік беделдің қалдығын әрбір баланстық есеп беруде қайта қарап, болашақтағы экономикалық тиімділіктен өндіру ықтималдығы жойылғанда сол деңгейде кешіктірмей, шығыс ретінде тану керек.

Кез келген ішінара жасалған іскерлік бедел келесі кезеңде кейінге қалдырылуы мүмкін.

Мысалы. А компаниясы Б компаниясын 4300000 теңгеге сатып алды. Оң іскерлік бедел – 300000 теңге. Бірігуден кейін А компаниясының балансын қалай көрсетеді?

Баптары	Сомасы	Баптары	Сомасы
Негізгі құралдар ТМҚ Дебиторлық берешек Ақша қаражаттары Гудвилл	3600000 2200000 2700000 20000 30000	Акционерлік капитал Бөлінбеген табыс Міндеттемелер	3500000 2500000 3000000
	9000000		9000000

Сатып алу кезінде пайда болатын теріс іскерлік бедел. ХҚЕС №22. Айырбастау операциясының жасалған күніндегі жағдайы бойынша бірыңғай сәйкестендірілген активтер мен міндеттемелердің әділ құнынан сатып алу бастапқы құны сатып алатын мүддеден төмен болса, ақшалай емес сатып алынған активтің әділ құны арасындағы туындаған айырмасы қалпына келтіргенге дейін пропорционалды кемітілуі керек.

Мысалы. А компаниясы Б компаниясын 3430000 теңгеге сатып алды. Теріс іскерлік бедел – 570000 теңге. Бірігуден кейін А компаниясының балансы:

Баптары	Сомасы	Баптары	Сомасы
Теріс іскерлік бедел Негізгі құралдар ТМҚ Дебиторлық берешек Ақша қаражаттары	(570000) 3600000 2200000 2700000 1070000	Акционерлік капитал Бөлінбеген табыс Міндеттемелер	3500000 2500000 3000000
	9000000		9000000

Мүдделерді біріктіру есебін осыларды аталатын әдісті қолдану арқылы жүргізеді. Бұл әдісті қолданған кезде біріккен компанияның қаржылық есептілігінде баптар бастапқы көрсеткен кезеңнен бастап немесе бірігу кезінде қаржылық есептіліктерді қосу қажет. Компанияның қаржылық есептілігі есептілікте көрсетілген соңғы күннен кейін біріккен компаниялардың мүдделерінің бірігуі көрсетілмеуі керек.

Ақша қаражаттары және басқа активтер қосымша төлемі бар шығарылған акционерлік капитал сомасы мен жұмылдырылған акционерлік капиталдың есептелген сомасы арасында кез келген айырма меншікті капиталға сәйкес түзетілуі керек.

Мүдделерді біріктірудің мәні – ешқандай да сатып алудың болмауы компаниялардың бірігуінен бұрын болатын тәуекелдік пен табыстың сақталуы.

Мүдделердің бірігу әдісі - бұл мәселені тек жеке кәсіпорын ретінде жұмысын жалғастырып жатқан біріккен компанияның есебі жолымен танылады. Осыған байланысты қаржылық есептіліктің жеке формаларын біріктірген кезде кішігірім өзгерістер енгізіледі.

Мүдделердің бірігуі біріккен кәсіпорынды қалыптастырады. Ол біртұтас есеп саясатын бекітеді. Осыған байланысты біріккен компания бірігейін деп жатқан компаниялардың есеп саясаттары келісілгеннен кейін түзетілетін және кейін көрсетілетін кезеңдердің барлығында қолданылатын ағымдағы баланстық құны бойынша активтерді, міндеттемелерді және меншікті капиталды таниды.

Оң және теріс іскерлік беделдің расталуы жүзеге асырылмайды. Мүдделердің бірігуіне байланысты шығыстар сол есепті кезеңде біріккен кәсіпорындағы шығыс ретінде танылады.

Мысалы . Номиналды құны 3000 теңге болатын 250 акция шығарылған. А компаниясы Б компаниясының бүкіл акционерлік капиталын сатып алды және Б компаниясының 800 акциясына айырбастады. Мүдделердің бірігуіне дейін жинақталған баланс:

А компаниясының балансы

Активтер	Міндеттеме мен капитал
Таза активтер - 1600000	Жай акция - 1000000 Бөлінбеген табыс - 600000
1600000	1600000

Б компаниясының балансы

Активтер	Міндеттеме мен капитал
Таза актив - 1200000	Жай акция - 800000 Бөлінбеген табыс - 400000
1200000	1200000

Б компаниясына инвестиция - 1200000

Жай акция - 250x300=750000

Бөлінбеген табыс - 140000

Қосымша төленген капитал – 50000

Акция шығарылғаннан кейінгі А компаниясының балансы

Активтер	Міндеттеме мен капитал
Таза актив - 1600000 Б компаниясындағы инвестиция – 1200000	Жай акция - 1750000 Бөлінбеген табыс - 1000000 Қосымша төленген капитал - 50000
2800000	2800000

Топтың шоғырландырылған балансы

Активтер	Міндеттеме мен капитал
Таза актив - 2800000	Жай акция - 1750000 Бөлінбеген табыс - 1000000 Қосымша төленген капитал - 50000
2800000	2800000