Біріккен қызмет қатысушысының шоғырландырылған қаржылық есептілігі.

Негізгі әдіс – пропорционалды шоғырландыру.

Біріккен қызметтің қатысушысы өзінің шоғырландырылған қаржылық есептілігінде біріге бақыланатын субьектідегі өзінің қатысу үлесін, пропорционалды шоғырландыру үшін қабылданған есептіліктің екі форматының бірін пайдалана отырып көрсетуі тиіс.

Шоғырландырылған қаржылық есептілікте өзінің қатысу үлесін көрсету кезінде біріге бақыланатын субьектінің қатысушысының біріккен кәсіпорынның формасын немесе нақты бір құрылымын емес, сол келісімнің мәні мен экономикалық нақтылығын көрсетуі маңызды болып табылады. Біріге бақыланатын субьектіде қатысушы кәсіпорынның активтері мен міндеттемелеріне қатысу арқылы өзінің болашақтағы экономикалық пайдасын бақылай алады.

Пропорционалды шоғырландыруды пайдалану дегеніміз, қатысушының шоғырландырылған балансында қатысушының бақылайтын активтері мен өзі жауап беретін міндеттемелерін көрсетуі. Қатысушының пайда мен зиян туралы шоығрландырылған қаржылық есептілігінде біріге бақыланатын субьектідегі өзінің үлесіне тиесілі табыстары мен шығындарын көрсетуі тиіс. Пропорционалды шоғырландыруда пайдаланылатын көптеген процедуралар, “Шоғырландырылған қаржылық есептілік және еншілес кәсіпорындарға салынған инвестициялардың есебі” атты №27 ҚЕХС-да белгіленген еншілес кәсіпорындарға салынған инвестицияларды шоғырландыруда қолданылатын процедураларға өте ұқсас.

Пропорционалды шоғырландыруды жүзеге асыру үшін есептіліктің әртүрлі формалары пайдаланылуы мүмкін. Біріккен қызметтің қатысушысы біріге бақыланатын субьектінің активтеріндегі, міндеттемелеріндегі, табыстары мен шығындарындағы өзінің үлесін өзінің қаржылық есептілігіндегі сәйкес жолдарын қоса отырып жасауы мүмкін. Мысалы, ол біріге бақыланатын субьектінің қорларындағы өзінің үлесін шоғырландырылған топтардың қорларымен біріктіруі мүмкін, ал біріге бақыланатын субьектідегі негізгі құралдардағы өзінің үлесін шоғыландырудың сәйкес баптарымен біріктіруі мүмкін. Басқаша, қатысушы өзінің шоғырландырылған қаржылық есептілігіне біріге бақыланатын субьектінің активтеріндегі, міндеттемелеріндегі, табыстары мен шығындарындағы өзінің үлесіне тиесілі жекелеген баптарды енгізуі мүмкін. Мысалы, біріге бақыланатын субьектінің ағымдағы активтеріндегі өзінің үлесін шоғырландырылған топтың ағымдағы активтерінің бір бөлігі ретінде жеке көрсетуі мүмкін, және біріге бақыланатын субьектінің негізгі құралдарындағы өзінің үлесін шоғырландырылған топтың негізгі құралдарының бір бөлігі ретінде жеке көрсетуі мүмкін. Бұл екі формат та активтердің, міндеттемелердің, табыстары мен шығындары негізгі сыныбының әрбірін және таза табыстағы бірдей сомаларды қамтамасыз етеді, және екі формат та қазіргі Стандартардың мақсаттарына сәйкес келеді.

Пропорционалды шоғырландыруды жүзеге асыру үшін қандай форматты қолдансақ та, басқа да активтер мен міндеттемелерді шығару арқылы кез-келген активтердің немесе міндеттемелердің өзара тіркелуін (взаимозачет) жүзеге асыру тиімсіз болып табылады.

Біріккен қызметтің қатысушысы біріге бақыланатын субьектідегі бақылауын жоғалтқан мезетінен бастап, пропорционалды шоғырландыруды қолдануды тоқтатуы керек. Мұндай жағдай, мысалы, қатысушы өзінің қатысу үлесін сатқан кезде немесе біріге бақыланатын субьектіге оның болашақтағы мақсаттарына кедергі келтіретін сыртқы шектеулер қойылған жағдайда орын алуы мүмкін.

Жіберілетін альтернативті әдіс – қатысу әдісі.

Біріккен қызметтің қатысушысы өзінің шоғырландырылған қаржылық есептілігінде қатысу әдісін қолдана отырып, біріге бақыланатын субьектідегі үлесін көрсетуі керек.

Кейбір қатысушылар қатысу әдісін қолдана отырып, біріге бақыланатын субьектідегі өзінің қатысу үлесін “Қауымдастырылған кәсіпорындардағы инвестициялардың есебі” атты №28 ҚЕХС-на сәйкес көрсетеді. Қатысу әдісін пайдалану - бақыланатын баптарды біріге бақыланатын баптармен біріктіруге болмайды, және біріккен қызметтің қатысушысы біріге бақыланатын субьектідегі біріккен бақылауды жүзеге асырмайды, тек едәуір ықпал етеді деген қағиданы ұстанады. Қазіргі Стандарт қатысу әдісін пайдалануды қолдамайды, себебі пропорционалды шоғырландыру әдісі біріге бақыланатын субьектіге қатысушының мүддесінің мәні мен экономикалық шындығын яғни, болашақтағы экономикалық пайдадағы қатысушының үлесіне бақылауды толығырақ көрсетеді. Сонда-да қазіргі Стандарт қатысу әдісін, біріге бақыланатын субьектідегі қатысу үлесі туралы ақпаратты көрсету кезінде есептің альтернативті әдісі ретінде пайдалануға рұқсат етіп отыр.

Біріккен қызметтің қатысушысы біріге бақыланатын субьектідегі едәуір ықпалын немесе біріккен қақылауын жоғалтқан мезеттен бастап қатысу әдісін пайдалануды тоқтатуы тиіс.

Біріккен кәсіпорын мен біріккен қызметтің қатысушысының арасындағы операциялар.

Қатысушы біріккен кәсіпорынға активтерін салған кезде немесе сатқан кезде, операциядан алынған пайда мен зиянның кез-келген бөлігін мойындау операциялардың мәнін көрсетуі тиіс. Активтерді біріккен кәсіпорын ұстап тұрған кезде, және қатысушы иемденумен байланысты едәуір тәуекелдер мен марапаттарды берген кезде, қатысушы табыс пен шығындардың тек басқа қатысушылардың қатысу үлесіне есептелетін бөлігін мойындауы тиіс. Қатысушы салым немесе сату қысқа мерзімді активтерді өткізудің таза құнының азаюын немесе құнсызданудан алынған зиянды көрсететін, кез-келген зиянның барлық сомасын мойындауы тиіс.

Қатысушы біріккен кәсіпорынның активтерін сатып алған кезде, біріккен кәсіпорындағы осы операциялардан алынған пайдадағы өзінің үлесін мойындамауы тиіс, егер де ол активтерді тәуелсіз тұлғаларға сатпайтын жағдайда. Қатысушы осы операциялардан алынған зияндағы үлесін де пайдадағы сияқты мойындауы тиіс.

Біріккен кәсіпорын мен біріккен қызметтің қатысушысының арасындағы операциялардың активтердің құнсыздануына дәлел болуын бағалау үшін, қатысушы “Активтердің құнсыздануы” атты №36 ҚЕХС-на сәйкес өтелетін соманы анықтайды. Өтелетін соманы анықтауда активтен алынатын болашақтағы ақша ағымдары, біріккен кәсіпорын тарапынан оның үздіксіз пайдалануына және соңғы шығуына байланысты бағаланады.