3.Көне Үнді философиясының пайда болуы және даму кезеңдері

Үнді халқының, көрші Қытай елі сияқты 4-5 мыңжылдық өркениеттік тарихы бар ел.Үнді елінің ғажап ерекшелігі-оның әлеуметтік ұйымдастырылуында.Ондағы адамдар үлкен жабық әлеуметтік топтардын тұрды.Оны-варна, я болмаса каста дейді.Үнді қоғамында 4 каста тарихы пайда болды.Олар:Брахмандар(ақтар)-айналысатын істері-ой еңбегі, негізінен діни қызметкерлер, ел басқарушылар.Кшатрилер(қызылдар)-айналыса тын імтері-жауынгерлік істер.Вайшъилер (сарылар)-еңбек ететін адамдар,егін егу, мал бағу, қолөнер т.б.Шудралар(қаралар)-ең ауыр,кір жұмыстарымен айналысатындар.Әрбір кастаның өзінің әдет-ғұрыптары және басқа касталармен қандай қатынаста болу керек жөніндегі ережелері бар.Әрбір адамның негізгі құндылығы сол өзі туып өскен каста болғаннан кейін,индустар қоғамның саясм өміріне, билікке онша көп мән бермеген.Үнді халқының тағы бір ерекшелігі-оның өте бай мифологиясында.Үнді аңыздарында 3 мыңнан астам құдай кейіптері суреттелген.Олар да адам сияқты сүйсінеді,күйінеді,соғысады, бір-біріне көмектеседі т.с.с.Үнді мифологиясындағы негізгі кітаптар:Ригведа,Упанишада,Махабхарата,Бхагавахгита т.с.с.Үнді космогониясына келер болсақ, онда ол Пуруша-ғарыш адамымен байланыстырылады.Құдайлар оны құрбандыққа шалып, оның денесінен бүкіл дүние пайда болады.Үнді мифорлогиясының негізгі қағидалары соңынан пайда болған философиялық көзқарастарға өзінің зор әсерін тигізді.

Джайнизм философиясы. Джайнизм –Джина-жеңіс) философиясының негізін қалаған Махавира деген ойшыл. Джайнизм «жеңіс» сөзінен шыққан.Адам кінді жеңу керек? Басқаларды ма, әлде бүкіл Дүниені ме?-Жоқ, бұл дүниедегі дшынайы жеңіс-ол адамның өзін-өзі жеңуі. Жжайнизм философиясында 9 ұғым бар. Олар-тірі (джива), өлі(аджива), ізгі, күнә, жанның бұзылуы(ашрава) самвара-жанның тазалануы, тәуелділік, карманы бұзу-нирджара, жанның денеден құтылуы-босауы. Джайнизмнің «үш марданы», ол-дұрыс сенім, дұрыс білім, дұрыс жүріс-тұрыс. Адам өзін-өзі жеңуі үшін бірнеше қағидаларды ұстануы керек. Олар:апариграха-дүниедегі заттарға қызықпау, сатья-әрқашанда шындықты айту, ахимса-ешнәрсеге зәбірлік жасамау,астея-ұрламау. Сонымен, джайнизм философиясының гуманистік моральдік құндылықтары-ұлы үнді халқының рухани ақмаржаны, ол бүгінші таңға шейін қоғамдық сананың ажырамас бөлігі.

Буддизм.Үнді елінде пайда болып, дүниежүзілік үшінші дінге айнаалған философия ілімі-ол буддизм. Негізін қалаған үнді елінің шакья тайпасынан шыққан Гаутама Сидхарата. Будданың ашқан «Төрт ақиқаты». Бұл дүниедгі өмір зардапқа толы. Оның көбін ешбір алам аттап өте алмайды, өйткені,адам бұл дүниеге жылап келеді.Мұның сыртында өмірден тілегеніне жете алмай қиналады. Адам болу өте қиян.Өтпелі пенденің өмірі қиын.Зардапты жеңу үшін оның шыққан қайнар көзін, себебін білу керек.Оның себептерң өмірге деген құштарлық, өмірде болуға деген іңкәрлік,ләззатқа тоймаудшылық.Буддизмнің айтуына қарағанда, бұд дүниедегі заттар мен құбылыстардың бәрі де бір-бірімен байданысып, бір-бірінен туып, бір-бірін алмастырып жатыр. Дүниеде өзімен-өзі өмір сүріп жатқан ешнәрсе екі-ақ нәссе бар-ол кеңістік пен нирвана. Буддизм ілімі зардапты тоқтату үшін адамлды бұл дүниедегі қызыққа байланбауға шақырады, өйткені, ол адамды өзінің шексіз бір-бірімен байланысты ағымына салып, дүниеге тәуелді келу заңының шеңберңнен шығармайды, олай болса, бітпейтін жардап шектіреді, өйткені бұл дүние «Мая»-ұлы сағым, елес, алдасмыш.

Үнді философиясында идеалистік көзқарастармен қатар материалистік көзқаратар да бар. Натурфилософиялық көзқарасқа келетін болсақ, олар дүниені 5тұрақтыдан тұрады деп есептеген. Олар:-жер, су,от, ауа,кеңістік.(осы дүниеде бес тұрақты қосылған,оған джива неге керек) «егер бес тұрақтының бірі болмаса, онда ол қосылады да жоқ.Бірақ дживаны ешкім көрген жоқ», деген материалистік көзқарастарды кездестіреміз.

Үнді философиясында дүниенің негізі екі бастамадан-пракрити (материя) және пурушадан (жан) шығармақ болған ағымды да кездестіруге болады. «Білгің келсе пракрити мен пуруша,-екеуінің де бастауы жоқ:біл, сананың өзгеруі пракритиден шығады.себеп пен іс-әрекеттің қайнар көзі-пракритиде. Пуруша пракритидің тудырған гундарынан ләззат алады» дейді.

Бүгінгі қоғамның интелектуалыдқ топтарына кейбір адамдардың үнді дініндегі секталарға қызыға қарауы, соған кейде мүшелікке кіруі-ол,әрине, бүгінгі таңдағы елдегі рухани дағдарыспен байланысты. Сонымен қатар, үнді халқының бейбіт рухы, адамның бұл өмірде орын табу жөніндегі толғанысы өзіне баурамай қоймайды.