21.Стыліст.Роля перыфраз

Перыфраз(а) — гэта словазлучэнне або сказ, якія ўжываюцца для пераноснага апісання пэўнай з’явы, прадмета, дзеяння: сядзець на чамаданах (збірацца ў дарогу), жывот падцягнула (галодны). Як вобразныя, экспрэсіўныя сінонімы асобных слоў і словазлучэнняў перыфразы шырока выкарыстоўваюцца ў розных стылях. Але пераважная сфера іх ужывання — мастацкая літа-ратура і публіцыстыка.

У перыфразе выражана не толькі паняцце, але і характарыстыка прадмета, адносіны да яго, ацэнка. Таму ён багацейшы за прамую назву і з семантычнага і з стылістычнага боку. перыфразы ствараюцца з дапамогай іншых слоўных тропаў: метафар, эпітэтаў, метанімій. Так, перыфраз капронавая смерць (г. зн. рыбацкая сетка) складаецца з эпітэта (капронавая) і метаніміі (смерць).

У мастацкай літаратуры, асабліва ў паэзіі, сустракаюцца разгорнутыя вобразы-перыфразы, нават цэлыя вершы-перыфразы. У публіцыстычным стылі выкарыстоўваюцца так званыя традыцыйныя ўстойлівыя перыфразы: белы вугаль (вада), сталёвыя магістралі (чыгунка), чорнае золата (нафта), стэпавы карабель (камбайн), зялёны агеньчык (таксі), людзі ў белых халатах (урачы), цэх здароўя (фізкультура і спорт), блакітныя дарогі (рэкі) і інш. Часта перыфразы ўжываюцца ў загалоўках артыкулаў, нарысаў, асобных кніг.

Замяняючы тое ці іншае слова або групу слоў перыфразам, трэба ўлічваць, што гэтым у выказванне ўносіцца новае адценне значэння або экспрэсіі, мяняецца стылістычная афарбоўка фразы. Напрыклад, бульбу ў народзе называюць другім хлебам. Гэты перыфраз стаў шырока ўжывацца ў друку. Але некаторыя аўтары не ўлічваюць характару яго стылістычнай афарбоўкі і ўжываюць у дзелавых, стылістычна нейтральных кантэкстах, дзе ўрачыстая экспрэсія непрыдатная: На сённяшні дзень у нашым калгасе сабрана другога хлеба з 85 га.

22.Стыліст.Разрады сінонімаў

Сінонімы -- абазначаюць адзін і той жа прадмет, з'яву, паняцце і адрозніваюцца гукавым складам (шлях - дарога, многа - шмат). Сінонімы падзяляюцца : лексічныя, марфалагічныя, сінтаксічныя.

Лексічныя сінонімы змяшчаюцца ў адным сінанімічнам радзе (1-ае слова стылістычна нейтральнае, дамінант).

Марфалагічныя сінонімы - гэта сінанімічныя формы слоў тыпу вялікай і вялікае; прыгожае і прыгожай.

Сінтаксічныя сінонімы - гэта сказы, якія маюць адзін і той жа змест, але адрозніваюцца сваёй будовай (н-д, За акном, дзе таполі не шумяць, баючыся парушыць твой сон і За акном, дзе таполі не шумяць, бо баяцца парушыць твой сон).

Лексічныя сінонімы паводле сваёй стылістычнай афарбоўкі падзяляюцца на разрады:

1. семантычныя -слова, якія адрозніваюцца адценнем зачэння (спёка і сухавей).

2. стылістычныя - адрозніваюцца стылістычнай афарбоўкай, адрозніваюцца сваім паходжаннем ( розум і інтылект, памыліцца і збіцца, пахвала і камплімент).

3.семантычна-стылістычныя - пераважная большасць лексічных сінонімаў адначасова адрозніваюцца і адценнем значэння і эмацыянальнай афарбоўкай (плакаць (стыл.нейтр.) і галасіць (гутар.)).

4. у мастацкіх творах у якасці сінонімаў выступаюць словы, якія пазакантэкстам сінонімамі не з'яўляюцца -- такія моўныя адзінкі наз. Кантэкстуальныя адзінкі або аказіянальнымі (выпадковыя) .

5. у бел.мове ёсць сінонімы, якія не адрозніваюцца не адценнем значэння, не стылістычнай афарбоўкай, такія сінонімы наз. абсалютныя або лексічныя дуплеты (правапіс - арфаграфія).