3. Распаўсюджанне хрысціянства на б. Культура б. У 9-пер.Пал.13 ст.

Руская княгіня Вольга прыняла хрысціянства, а яе унук вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч (Чырвонае Сонейка) прыняў хрысціянства сам і па яго загаду ў вадзе Дняпра грэчаскімі святарамі былі ахрышчаны кіяўляне(988г.), пачалося хрышч. Русі. Ён адмовіўся ад мнагажонства і ў наступным выслаў адну са сваіх жонак Рагнеду разам з сынам Ізяславам у пабудавны для іх Ізяслаўль. У 992г. князь Ізяслаў заснаваў у Полацку епархію – вялікую царкоўную акругу. Рагнеда і яе сын Ізяслаў сталі першымі хрысціянамі ў Пол. Княстве. У 1005 – Тураўская. Хрысціянства і язычніцтва доўгі час (з 9 па 13 ст.) існавалі разам. Новая вера распаўс. па схеме князь - дружына - город – веска.

Пісьменнасць. У 11 ст. на Полац. Зямлі пачала асвойвацца кірылічная азбука (складзеная ў 863г. братамі Кірылам і Мяфодзіем). Помн. пісьм. з’яўляюц. “Барысавы” і “Рагвалодавы” камяні, берасцяныя граматы (знойдзеныя ў Віцебску і Мсціслаўлі). У пер. пал. 11 ст. пачалося летапісанне. Самай ранняй рукапіснай кнігай на тер. Б. з’яўл. створанае ў 11 ст. “Тураўскае евангелле”. “Аршанскае Евангелле”(13ст.). Летапісам гісторыі Кіеў., Тураў. і інш. княст. з’яўл. “Аповесць мінулых гадоў”(Нестар). Вяршыня маст. літ. – “Слова аб палку Ігаравым”. Вусная народная творчасць – каляндарна-абрадавая і сямейна-абрадавая паэзія.

Рэлігійна-асветніцкія дзеячы. Еўфрасіння Полацкая (Прадслава, унучка Усяслава Чарадзея) (1110-1173) – першая з жанчын сярод усх. славян якую прав. царква абвясціла святой.(5 чэрвеня- дзень памяці Е.П.) Услаўляецца ў адным з ранніх твораў гіст. прозы “Жыціі Еўфрасінні Полацкай” – ств. на мяжы 12-13 стст. у Полацку. Кірыла Тураўскі (каля1130-каля1182) Яго празвалі Златавусам. Замураваўся у манастырскай вежы – чытаў,пісаў звароты,малітвы. Клімент Смаляціч(?-1164) Кіеўск. метрапаліт. Яго твор “Пасланне да Фамы прасвітара. Аўрамій Смаленскі раздаў усю маемасці бацькоў і пайшоў у манастыр(50год). Яфрэм (яго вучань) напісаў “Жыццё А.Смаленскага”(каля1240).

Мураванае дойліцтва. У сяр. 11ст. у Полацку пры князе Усяславе Чарадзеі быў пабудаваны Сафійскі сабор.- трэці храм візантыйскага крыжова-купальнага тыпу на слав. зем. пасля Кіеўск. і Ноўгарод. Сафіі.(дойлідамі былі грэкі). У сяр. 12 ст. у Полацку пабуд. Спаса-Праабражэнскі (Спаса-Ефрасіннеўскі) сабор . Спаская царква Ефрасін. манастыра (майстр Іаан) – знах. мошчы Е.П. Часткова захавалася Каложская царква(Барысаглебская) пабуд. у Гр. у 12 ст. Помнікам абарончага дойліцтва з’яўл. пяціярусная вышыней 30м.,дыяметр 13м., таўшчыня сцен 2,5м. Камянецкая вежа пабуд. у 13ст. зжоўтай і карычневай цэглы на Брэшчыне.

Старажытнае мастацтва. шасціканцовы Крыж Е.П. зроблены Лазарам Богшай у 1161г. Копію крыжа стварыў у Брэсце мастак-ювелір Мікола Кузьміч у 1997г. Кніжная мініяцюра. Мініяцюрная скульптура.

4. Утварэнне і ўмацаванне вкл (другая палова 13-канец 14 ст.)

Працэс стварэння ВКЛ – быў доўгім і складаным: пачаўся ён ў пер. пал. 13ст. і законч. Ў50-70-я гг. 14ст. Прычыны утварэнне ВКЛ: 1. знеш-палітыч. - пагрозы з паўдёвага усходу - манг-татар. і з паўночнага захаду -крыж., 2. унутр-палітыч. - пач. 12ст.-перыяд феад. раздр.(на Б. 20 княстваў). - неабх. пераадольваня феад. раздр., 3. эканам. – разв. гандл. сувязей садзейнічала аб’яднанню. 4. Этнічны фактар. Центр аб’ядн. – Наваградак – выгаднае палажэн (Полац. кн. у 13ст. аслабла). Асноўныя падзеі, якія паклалі пачатак утварэнню ВКЛ разгортваліся ў Верхнім і Сярэднім Паняманні (Грод. в-ць) і частка ўсходніх зямель сучаснай Літвы. ВКЛ – федэратыўная форма дзяржаўнага ўладкавання. 1-й кн. Міндоўг (1230-1263) – у сяр. 40-х гг. церпіць няўдачу ў бітве з крыжакамі і ўцякае ў Наваградак, дзе княжыць яго саюзнік Ізяслаў. Тут Міндоўг прымае праваслаўе, становіца Нав. князям. Ён заваёўвае Літву і далучае яе да Навагр. У 1253г. – прымае каталіцтва, Войшалак (126-1268), Трайдэн (1270-1282), Віцень (1293-1316) – увайшло у 1307 на аснове дагавора Пол. кн. – пры ім удалося дасягнуць адзінства новай дзяржавы, спробы централізаіі - адзіны герб “Пагоня”, Гедымін (1316-1341) – увайшлі-Віцеб,Берасцейскае, Мін, Тур - землі, у складзе ВКЛ знаход. каля 80% суч. тэр. Б. У 1323г. перанес сталіцу з Навогр. у Вільню, Прынцып Гедыміна “Не рухаць даўніны, не ўводзіць навіны”.

Знешн. палітыка: б-ба з крыжакамі: у 1314г. Давыд Гарадзенскі (стараста Гародні) адбіў іх напад на замак у Ноўгар. У 1331г. – перамога над рыцарамі Тэот. ор. на р. Акмяне. Альгерд (1345-1377) - Орша, Гомель, Рогачёв, 1355-Брян.кн.. Бітва на р. Сінія Воды (1363) – вызвалена ад татараў тэр. Украіны. У 1348 – бітва на р.Стрэве з крыжакамі – не прынесла перамогі крыжакам. Альгерд у 1368,1370,1372 гг. рабіў паходы супраць Маск. княства. Знешн-паліт. курс ВКЛ выявіўся ў 50-70-я гг. 14ст. – аб’яднаць ўсе паўднева- ўсходнія землі т.ч. дабіца панавання ва Усходней Еўропе.

“Літоўскае княства” - + Полацк,Віцебск і зямель на усход ад Менска “Вялікае княства Літоўскае і Рускае” – пасля Грунвальскай бітвы+ Жамойція “… і Жамойцкае”.

Феадальная манархія – на чале князь, носьбіт заканад,выкан,судов,ваен.улады. Дзяржаўная мова – старабеларуская. Вышэйшыя органы улады – вялікі князь – Рада – Сойм.